زیتون ـ سولماز ایکدر: اگرچه تمامی مسافران «اربعین» هنوز به ایران بازنگشتند٬ اما مراسم امسال نیز به پایان رسید؛ مراسم راهپیمایی اربعین سال ۹۸.
در منابع تاریخی شیعیان اولین زائرین آرامگاه امام سوم٬ خانواده او بودند که در راه بازگشت از شام به مدینه٬ چهل روز پس از واقعه روز دهم ماه محرم سال ۶۱ قمری٬ به زیارت شتافتند. پس از آن بر اساس روایات شیعیان٬ امامان شیعه به زیارت اربعین می‌رفتند.
در این میان برای سال‌ها چنین مراسمی وجود نداشت تا پس از سقوط صدام در عراق و احیای مراسم راهپیمایی اربعین توسط اهل عراق.
در بین علمای شیعه اما تعداد کثیری از آنان اساسا وجود مراسم «اربعین امام سوم» را رد می‌کنند. از جمله سیدبن طاووس، علامه مجلسی، محدث نوری، شیخ عباس قمی٬ علامه شعرانی، شهیدمطهری، استاد آیتی و سیدجعفر شهیدی.
با این حال طی چند سال اخیر با بمباران خبری جمهوری اسلامی٬ مراسم راهپیمایی اربعین جایگاهی والا یافت؛ در حدی که برخی از شیعیان ایرانی اهمیت این مراسم را در سطح حج می‌دانند.
راهپیمایی اربعین شیعیان در مقابل حج مسلمانان
احکام اصلی ادیان عموما خاصیتی جامد دارد و دخل تصرف در آن جایی ندارد.
اصول نماز٬حج٬ روضه در اسلام چنان چارچوب مشخصی دارد که فرقه‌های مختلف امکان زیادی برای ایجاد تغییر در آن را ندارند. نهایت تفاوت در عمل به این احکام در بین فرقه‌های مختلف دین اسلام محدود است به نوع وضو، اذکار و ترتیب حرکات و یا تفاوت زمانی چند دقیقه‌ای برای گشودن روزه.
کما اینکه با تمام تلاش‌های آیت‌الله خمینی و خامنه‌ای شیعیان نتوانستند «برائت از مشرکین» را به عنوان بخشی از مراسم حج جا بیاندازند.
با تمام تلاش‌های آیت‌الله خمینی و خامنه‌ای شیعیان نتوانستند «برائت از مشرکین» را به عنوان بخشی از مراسم حج جا بیاندازند.
اما واقعه‌ای به عنوان زیارت قبر امام سوم شیعیان در چهلمین روز درگذشت او٬ از چارچوب مشخصی برخوردار نبود و دست شیعیان برای دخل و تصرف یا حتی بدعت در آن باز بود.
پس از شکست رویای ساخت «امت واحده»٬ دستگاه تبلیغاتی جمهوری اسلامی بر روی اندیشه ایجاد «تمدن اسلامی-شیعی» تمرکز کرد.
بیشتر بخوانید:
آیت‌الله خامنه‌ای و رویای «تمدن اسلامی از هند تا مدیترانه»
پس از شکست رویای ساخت «امت واحده»٬ دستگاه تبلیغاتی جمهوری اسلامی بر روی اندیشه ایجاد «تمدن اسلامی-شیعی» تمرکز کرد.
امامت فراتر از نبوت
ایجاد چنین بدعت‌هایی در مذهب شیعه نیز حتی بدون پایه شرعی٬ امکان‌پذیر نبود. دستگاه تبلیغاتی جمهوری اسلامی در صورت فقدان مبنی شرعی امکان نداشت بتواند زیارت اربعین را تبدیل به راهپیمایی و سپس آنرا بدیل مراسم حج کند.
نبوت و امامت هر دو از اصول مذهب شیعه هستند اما شیعیان معتقدند مقام امامت بر نبوت برتری دارد.
از منظر شیعیان امام پیام را از خدا به صورت وحی دریافت نمی‌کند اما آن چه توسط جبرئیل بر رسول نازل گشته را پاسداری و به مردم ابلاغ می کند و همچنین مأمور و مسئول اجراء و انجام پیام حق نیز هست. در نتیجه چون مسئولیت امام از نبی بالاتر است مقام امامت از رسالت و نبوّت والاتر است.
ایرانیان به عنوان بزرگترین جمعیت شیعه در جهان اسلام٬ دوستداران حماسه نیز هستند. چنین بود که ترکیب اولی بودن امام بر پیامبر در کنار حماسه‌ای که از واقعه کربلا ذکر می‌کنند٬ محملی شد مناسب برای بدعت راهپیمایی اربعین.
از اولین علمای شیعه‌ای که به صورت رسمی به تدوین این نظریه پرداخت٬ علامه طباطبائی است. او با استناد به آیاتی همچون «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا» معتقد است که «امام هدایت‌کننده‌ای است که به امری ملکوتی که همنشین اوست هدایت می‌کند و به حسب باطن نحوی ولایت بر مردم در اعمالشان دارد و هدایتش، رساندن آن‌ها به مطلوب به امرالله است نه مجرد ارائه طریق که شان نبی و رسول و هر مومنی است که به خدای سبحان با نصیحت و موعظه هدایت می‌کند.»
به نوشته او همچنین «دریافت داشتن احکام و شرایع آسمانى به واسطه پیغمبران انجام مى گیرد، لازم نیست که استمرار و همیشگی داشته و از این رو لزوم ندارد پیوسته پیغمبرى در میان بشر وجود داشته باشد ولى وجود امام که نگهدارنده دین آسمانى است، پیوسته در میان بشر لازم است و هرگز جامعه بشرى از وجود امام خالى نمى شود، بشناسند یا نشناسند.»
شیعیان همچنین با تکیه بر اینکه در قرآن آمده است «و اذ ابتلى ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن قال انى جاعلک للناس اماما قال و من ذریتى قال لاینال عهدى الظالمین؛ وقتى که خداى ابراهیم او را به «کلمات» امتحان کرد پس آن‌ها را تمام کرده و به آخر رسانید، فرمود: «من تو را براى مردم امام و پیشوا قرار مى دهم، ابراهیم گفت و از فرزندان من، فرمود عهد و فرمان من به ستمکاران نمى رسد» مقام امامت از افضل بر مقام نبوت می‌دانند.»
بنابراین برای ایشان طبیعی است اگر یکی از ائمه‌شان مراسمی گسترده‌تر از نبی اسلام داشته باشد.
ایرانیان به عنوان بزرگترین جمعیت شیعه در جهان اسلام٬ دوستداران حماسه نیز هستند. چنین بود که ترکیب اولی بودن امام بر پیامبر در کنار حماسه‌ای که از واقعه کربلا ذکر می‌کنند٬ محملی شد مناسب برای بدعت راهپیمایی اربعین.