زیتون ـ نیلوفر سعیدی: لبنان طی چند روز اخیر در بحران و التهاب است. علاوه بر بیروت، پایتخت، در طرابلس و چند شهر دیگر هم معترضان برای چهارمین روز متوالی به خیابان آمدند و علیه دولت شعار سر دادند و به فساد مالی، فقر، بیکاری و سیاست‌های مالی دولت اعتراض کردند.
معترضین خواهان استعفای دولت هستند و می‌خواهند همه چیز در کوتاه‌ترین زمان ممکن تغییر کند.
در آخرین تحولات، یکی از احزاب مسیحی، اعلام کرد که از دولت ائتلافی کناره‌گیری می‌کند، او گفت:«اکنون ما متقاعد شده‌ایم که دولت در برداشتن گام‌هایی برای حفظ وضعیت ناتوان است. بنابراین این مجموعه تصمیم گرفت تا وزیرانش از دولت استعفا کنند.»
حال به دنبال اعلام استعفای حزب نیروهای لبنانی از دولت ائتلافی، وزیر دارایی لبنان گفته که، در پی نشستی با حضور سعد حریری، نخست وزیر این کشور موافقت شده تا در بودجه نهایی بر مالیات‌ها افزوده نشود.
بنابر گزارش‌های موجود لبنان در هفته‌های اخیر با کمبود ارز و نقدینگی، سقوط پول ملی و بهای املاک مواجه شده بود و این بحران اقتصادی منجر به آن شد که مردم به بازارهای ارز هجوم ببرند و به ذخیره‌ی دلار بپردازند.
دولت لبنان همزمان در صدد بود که با افزایش مالیات و اصلاح هزینه‌های خدمات عمومی، بخشی از کسری بودجه خود را جبران کند که این سیاست مالی جدید به نارضایتی و ناآرامی انجامید.
حال موانع بسیاری برای برآوردن خواست معترضان وجود دارد و با توجه به پایه‌ای بودن مشکلات به نظر می‌رسد که استعفای دولت نه تنها کارساز نیست٬ بلکه می‌تواند شرایط را بحرانی‌تر کند. چرا که همین دولت فعلی هم پس از چانه‌زنی‌ها و کش و قوس‌های فراوان بر سر کار آمده و لبنان٬ پیش از معرفی سعد حریری و کابینه‌ی او٬ چندین ماه بی‌دولت و بلاتکلیف بود.
دولت لبنان در صدد بود که با افزایش مالیات و اصلاح هزینه‌های خدمات عمومی، بخشی از کسری بودجه خود را جبران کند که این سیاست مالی جدید به نارضایتی و ناآرامی انجامید.
با وجود این به نظر می‌رسد مردم معترض لبنان، به مشکلات ساختاری کشور و حکومت کاری ندارند و می‌خواهند خیلی زود به درخواست‌ها و مطالبات آنها پاسخ داده شود. به همین خاطر است که در فضای مجازی٬ هشتگ‌هایی با عنوان «لبنان انقلاب می‌کند»٬ صدها هزار نفر را به سوی خود جلب کرده است.
پیچیدگی‌های اداره‌ی کشور ۷۲ ملت
جمهوری لبنان٬ کشور بزرگی نیست، ۱۰۴۵۲ کیلومتر مربع مساحت دارد. یعنی در واقع٬ مساحت لبنان٬ حتی کمتر از نصف استان زنجان ایران است و از حیث گستردگی٬ یکصد و شصت و ششمین کشور جهان است و جمعیت این کشور عربی نزدیک به شش و نیم میلیون نفر است.
سعد حریری نخست وزیر اهل سنت لبنان به دنبال اتمام حجت با مخالفین است و می‌خواهد همه‌ی اجزای کابینه او را همراهی کنند
همسایگی لبنان با سوریه و اسراییل و همچنین قرار گرفتن این کشور در کنار دریای مدیترانه٬ از نظر سیاسی ـ امنیتی و تجارت و توریسم٬ لبنان را در موقعیت خاصی قرار داده است.
از یک سو٬ طبیعت مدیترانه ای و تاریخ و فرهنگ بسیار غنی لبنان٬ جاذبه توریستی کم‌نظیری به این کشور داده اما از طرف دیگر٬ مجاورت با سوریه و اسراییل٬ موجب آن شده که سرنوشت لبنان با موضوعات حساس فلسطین٬ حزب‌الله و جمهوری اسلامی٬ در هم تنیده شود.
تکثر و تنوع قومی٬ زبانی و دینی٬ جامعه و ساختار حکومت لبنان را به یک پدیده‌ی پیچیده و چندلایه تبدیل کرده که چندین گروه در آن در کنار هم زندگی می‌کنند اما سه گروه اصلی شیعه٬ سنی و مسیحی٬ بر اساس توافق رسمی٬ قدرت را با هم تقسیم کرده‌اند. پست رئیس جمهوری در اختیار مسیحیان٬ نخست وزیری در دست اهل سنت و ریاست مجلس نیز با شیعیان است.
به همین خاطر٬ سهم‌خواهی‌ها و تقسیمات تباری و مذهبی کاری کرده که در این ساختار سیاسی و اجرایی٬ کفایت و شایستگی افراد٬ نتواند ملاک تصدی مقام باشد.
سمیر جعجع، رهبر حزب نیروهای لبنانی
حالا سعد حریری نخست وزیر اهل سنت لبنان به دنبال اتمام حجت با مخالفین است و می‌خواهد همه‌ی اجزای کابینه او را همراهی کنند. اما سمیر جعجع مسیحی٬ وزرای تحت امر خود را از کابینه بیرون کشیده و فقط اهل سنت و شیعه در کنار حریری مانده‌اند و مواضع سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان هم نشان داد که او خواهان کناره‌گیری سعد نیست.
مشکلات اقتصادی لبنان و مسیر پیش روی حریری
لبنان به خاطر مجاورت با سوریه و اسراییل٬ بارها دچار تنش و جنگ داخلی شده و چند مقطع بسیار دشوار را از سر گذرانده است. اما این بار٬ بروز بحران در لبنان٬ پس‌زمینه و دلیل سیاسی ندارد و مردم از شرایط دشوار اقتصادی و فساد و ناکارآمدی ساختار حکومت٬ به تنگ آمده‌اند.
لبنان به نسبت مساحت و جمعیت خود یک از مقروض‌ترین کشورهای جهان است. عدنان منصور وزیر خارجه پیشین لبنان اعلام کرده که میزان بدهی‌های این کشور به یکصد میلیارد دلار نزدیک شده که این رقم برای کشوری در حد لبنان٬ مبلغ بالایی است.
بدهی داخلی و خارجی دولت لبنان در سال ۲۰۱۷ میلادی ۷۷ میلیارد دلار بوده که این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۸۵ و نیم میلیارد دلار رسید و هر سال ۵ تا ۶ و نیم میلیارد دلار به آن افزوده می‌شود.
بدهی داخلی و خارجی دولت لبنان در سال ۲۰۱۷ میلادی ۷۷ میلیارد دلار بوده که این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۸۵ و نیم میلیارد دلار رسید و هر سال ۵ تا ۶ و نیم میلیارد دلار به آن افزوده می‌شود و با این روند تا سال ۲۰۲۰ میلادی٬ لبنان با ۱۰۰ میلیارد دلار بدهی٬ شرایط سخت‌تری خواهد داشت.
رکود اقتصادی و بدهی‌های سنگین باعث شده که سعد حریری نخست وزیر و رهبر جریان المستقبل٬ حتی شبکه‌ی تلویزیونی المستقبل و روزنامه حزب خود را تعطیل کرده و کارکنان این دو رسانه را به خانه بفرستد. البته رسانه‌های دیگری همچون روزنامه السفیر با پنجاه سال سابقه فعالیت٬ دچار همین سرنوشت شده و کرکره را پایین کشیده‌اند.
لبنان نه یک کشور تولیدکننده توانمند است و نه منابع نفت و گاز و معادن غنی دارد. کشاورزی لبنان هم در سطح بالایی نیست و اصلی‌ترین ستون‌های اقتصاد این کشور٬ مبتنی بر اقتصاد و بازار آزاد و فعالیت بخش خصوصی در حوزه‌های تجارت٬ بانکداری و توریسم است و دولت همواره بر روی مالیات‌ها٬ حساب ویژه‌ای باز می‌کند. البته در این سال‌ها٬ بحران سوریه و بسته شدن دروازه های صادرات لبنان٬ یکی دیگر از عوامل توقف رشد اقتصادی و بالارفتن میزان بدهی‌ها بوده است.
رکود اقتصادی و بدهی‌های سنگین باعث شد که سعد حریری، نخست وزیر و رهبر جریان المستقبل٬ حتی شبکه‌ی تلویزیونی المستقبل و روزنامه حزب خود را تعطیل کرده و کارکنان این دو رسانه را به خانه بفرستد.
لبنان در حال حاضر میزبان نزدیک به یک و نیم میلیون آواره‌ی سوری و هفتصد و پنجاه هزار آواره‌ی فلسطینی است و این موضوع هم از معضلات جدی کابینه‌ی سعد حریری است. به همین خاطر٬ تلاش برای کمک به حل بحران سوریه و بازگشت آوارگان٬ می‌تواند تاثیر مثبتی بر وضعیت بازار کار و اقتصاد لبنان بگذارد. همچنین کارشناسان اقتصادی لبنان بر این باورند که سعد حریری باید به دبنال جلب کمک‌های بیشتری از اتحادیه‌ی اروپا و عربستان سعودی باشد.
ایران و لبنان
اگر چه حاکمیت جمهوری اسلامی ایران همواره تلاش کرده تا در آن گستره‌ای که نامش را محور مقاومت گذاشته٬ جایگاه و موقعیت خاصی برای لبنان تعریف کند٬ اما با دو ضلع توانمند سنی و مسیحیان لبنان رابطه‌ای ندارد و فقط از طریق نیروی نفوذی شیعه و نماد برجسته‌ی آن یعنی حزب الله٬ توان اعمال نظر دارد.
حال ایران هم به خاطر تحریم‌های آمریکا٬ شرایط سختی دارد و شنیده‌ها حاکی از آن است که میزان حمایت مالی سپاه قدس جمهوری اسلامی از حزب الله لبنان٬ کاهش پیدا کرده است.
روزگاری در دوران مسئولیت قالیباف٬ شهرداری تهران در بیروت پایتخت لبنان پل می‌ساخت و آن را به مردم این کشور هدیه می‌کرد و کمیته‌ی امدام امام خمینی هم در این کشور پول خرج می کرد اما حالا ورق برگشته و ظاهرا مقامات ایرانی چنین امکاناتی در اختیار ندارند و دولت روحانی هم در این مسیر٬ با حاکمیت و سپاه قدس٬ همفکر و هم‌نظر نیست.
ایران هم به خاطر تحریم‌های آمریکا٬ شرایط سختی دارد و شنیده‌ها حاکی از آن است که میزان حمایت مالی سپاه قدس جمهوری اسلامی از حزب الله لبنان٬ کاهش پیدا کرده است.
در روزهای اخیر هم سران و مقامات جمهوری اسلامی٬ برای اظهار نظر در مورد بحران در لبنان٬ منتظر سخنرانی سید حسن نصرالله بودند و حالا شرایط به شکلی است که نمی‌توانند همه‌ی تقصیرها را پای سعد حریری بنویسند، چرا که او نه تنها از نخست وزیر حمایت کرده٬ بلکه آشکارا اعلام کرده که نباید تقصیر این مشکلات را بر گردن توطئه‌گران خارجی انداخت.
این در حالی است که مسئولین عراقی و ایرانی٬ در مورد اعتراضات اخیر مردم عراق که جان بیش از یکصد نفر از مردم این کشور را گرفت٬ پای فتنه‌ی صهیونیسم٬ استکبار و دشمنان اربعین حسینی را به میان کشیدند و چه بسا اگر این بار هم حسن نصرالله سکوت می‌کرد٬ در مورد لبنان نیز چنین تحلیل‌هایی ارائه می‌دادند.
از دید مقامات جمهوری اسلامی٬ لبنان بخش مهمی از محور مقاومت است. محوری که شامل عراق٬ سوریه و یمن هم می‌شود. اما در مورد این محور می توان به نکته‌ای اشاره کرد که فصل مشترک مهم آنهاست. با وجود تفاوت‌های آشکاری که بین شرایط ایران٬ عراق٬ سوریه و لبنان وجود دارد٬ اما هر سه٬ دست کم در موادری مانند فساد مالی و ناکارآمدی اقتصادی و اجرایی٬ شرایط مشابهی دارند.
روزهای پیشِ‌رو
مردم لبنان از شرایط سخت ناشی از بحران اقتصادی به تنگ آمده و خسته شده‌اند و نخبگان سیاسی کشورشان را به چالش کشیده‌اند. با وجود این دور از ذهن به نظر می‌رسد که اعتراضات فعلی مردم٬ به بهبود سریع اوضاع معیشتی کشور منجر شود، چرا که به نظر می‌رسد ساختار سیاسی لبنان، با همه‌ی نارسایی‌ها و کاستی‌هایش، آلترناتیو و جایگزین دیگری ندارد و اگر اوضاع به هم بریزد٬ در پارلمان و بین گروه‌های سیاسی٬ زدوبند‌های پیدا و پنهان ادامه خواهد داشت.