قتل روزنامه‌نگار عربستانی جمال خاشقچی٬ همچنان توجه رسانه‌های جهان را به سوی خود جلب کرده و هنوز هم بخشی از ابعاد این ماجرا پنهان مانده است.
روزنامه‌ی انگلیسی صباح دایلی به عنوان رسانه‌ای که از سوی تیم‌های نزدیک به حزب حاکم ترکیه منتشر می‌شود٬ در روزهای اخیر٬ بارها مواضع و سخنان اردوغان را در مورد این رویداد برجسته کرده است. بر اساس این گزارش٬ رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در سخنرانی‌های چند روز اخیر خود٬ به چند موضوع مهم اشاره کرده است:
۱.ما اسناد و مدارکی در دست داریم که نسخه اورژینال آن را نزد خود نگه داشته‌ایم و کپی آن را به کشورهای دیگر داده‌ایم.
۲.من در صداقت سخنان ملک سلمان عبدالعزیز خادم حرمین الشریفین تردیدی ندارم.
۳.عربستان سعودی باید هر چه زودتر آمرین این جنایت را معرفی کند. قطعا ۱۸ نفری که در عربستان زندانی شده‌اند٬ می‌دانند آمر اصلی چه کسی است.
۴.از عربستان می‌خواهیم این ۱۸ نفر را در اختیار ما بگذارد تا روند محاکمه‌ی آنان در ترکیه تکمیل شود.
۵.ما به طور کامل پیگیر این مساله هستیم اما نیازی به اقدامات شتاب‌زده وجود ندارد.
با توجه به همین نکات، در ادبیات اردوغان٬ به وضوح می توان احتیاط و محافظه‌کاری را دید. چنین به نظر می‌رسد که او نمی‌خواهد با عربستان دربیفتد و اتفاقا به دنبال آن است تا در اثنای بررسی ماجرای قتل خاشقچی٬ هم از ریاض امتیاز بگیرد و هم این که ارتباط آسیب دیده و ضعیف شده‌ی فعلی را تقویت کند. چرا که پس از حمایت آشکار ترکیه از قطر و تاسیس پایگاه نظامی ترکیه در قطر٬ روابط آنکارا و ریاض به سردی گرایید و بسیاری از رسانه‌های نزدیک به حزب عدالت و توسعه آتشبار حملات خود را متوجه محمد بن سلمان ولیعهد سعودی کردند.
اردوغان در سخنرانی خود٬ اصرار دارد در مورد پادشاه عربستان به صفت و عبارت خادم حرمین الشریفین اشاره کند و به جای آن که با ولیعهد طرف صحبت باشد٬ با خود پادشاه ارتباط برقرار کند.
پیداست که درخواست اردوغان برای تحویل ۱۸ مامور و مسئول امنیتی محبوس عربستانی که به خاطر ماجرای خاشقچی در ریاض زندانی شده‌اند٬ بسیار بعید و دور از ذهن به نظر می‌رسد و ملک سلمان حاضر به پذیرش چنین درخواستی نیست. اما رئیس جمهور ترکیه به مرگ می‌گیرد که به تب راضی شود. اردوغان در عین حال٬ از شتاب و هیجان پرهیز می‌کند و برای پایان دادن به این ماجرا هیچ عجله‌ای ندارد چرا که هر روز که از این ماجرا می گذرد٬ فشار روانی و تبلیغاتی بیشتری علیه عربستان شکل می گیرد. اما اردوغان ژست کشوری را به نمایش می گذارد که هم خواهان عدالت است و هم اسنادی در دست دارد که آنها را فقط در اختیار مقامات مرتبط می گذارد و به دنبال جنجال آفرینی رسانه‌ای نیست.
هماهنگی اطلاعاتی و قضایی
بخش انگلیسی خبرگزاری رسمی آناتولی ترکیه امروز اعلام کرد که دادستان عربستان به منظور رایزنی با مقامات قضایی ترکیه و کسب اطلاع دقیق از همه‌ی ابعاد پرونده خاشقچی٬ به ترکیه می‌رود و این در حالی است که جینا هاسپل رئیس سازمان سیای آمریکا نیز در ترکیه با مقامات امنیتی این کشور دیدار کرده و اسناد و مدارک٬ به او نشان داده شده و یک فایل صوتی هم به سمع او رسیده است؛ فایلی که هنوز هم مشخص نیست چگونه به دست ترکیه افتاده و فعلا شرایط عربستان هم به گونه‌ای نیست که به مقامات ترکیه اتهام کار گذاشتن دستگاه شنود در داخل کنسولگری بزند.
مجموع شواهد حاکی از آن است که تا اینجای کار٬ اردوغان توانسته است در جنایت قتل خاشقچی٬ امتیازاتی به دست آورده و عربستان را در شرایط دشواری قرار دهد. یکی از مهم‌ترین امتیازاتی که ترکیه کسب کرده٬ این است که مقامات عربستان و آمریکا٬ ناچار شده‌اند در بررسی ابعاد مختلف این پرونده٬ خود را با ترکیه هماهنگ کنند و این موضوع فقط به خاطر این نیست که قتل خاشقچی در استانبول روی داده است، بلکه دلیل آن٬ مواضع هوشمندانه و اقدامات هماهنگ سرویس اطلاعاتی میت ترکیه و رسانه‌های این کشور است که فضا را به شکلی مدیریت کرده‌اند که هر کسی چنین حس کند که بدون رایزنی و هماهنگی با ترکیه٬ نمی توان به راحتی در این ماجرا٬ حکم داد و اقدام خاصی انجام داد.
اهداف خاص اردوغان
عربستان سعودی در چند سال اخیر٬ به شکل جدی در مصر از ژنرال سیسی حمایت کرده و از کودتا علیه مرسی و دیگر سران اخوان المسلمین حمایت کرده است. یاسین آکتای از مشاورین اردوغان که عرب زبان و از از افرادی است که با جمال خاشقچی روابط نزدیکی داشته٬ حکومت سعودی را به ابتلا به پارانویای سیاسی متهم کرده و خاشقچی را شهید راه بیان حقیقت خوانده است. او همچنین اعلام کرده که عربستان در چند سال اخیر همواره به اخوان المسلمین تاخته و پول‌های کلانی در دنیا خرج کرده تا اخوان را در لیست ترور قرار دهد. اما از دید آکتای٬ نه خاشقچی اخوانی بوده و نه عربستان چنین دیگاهی درمورد او داشته است. از نظر مشاور اردوغان٬ ریاض احساس کرده که خاشقچی با دو میلیون فالور تویتری و سفر به شکورهای مختلف جهان٬ می‌توانسته رهبری مخالفین سعودی را به دست بگیرد.
سخنان مشاور اردوغان نشان دهنده این مساله است که ترکیه به خاطر هجمه‌های وسیع ریاض علیه اخوان المسلمین٬ از آل سعود و همچنین از امارات متحره عربی دلخون و گله‌مند است و حالا فرصتی فراهم شده تا ترکیه با رفتار حساب شده و دور از هیجان٬ عربستان را در تنگنا قرار دهد.
مواضع رئیس جمهوری ایران
اگر چه ائمه جماعات و اغلب رسانه‌های اسولگرای ایرانی از همان روزهای نخست٬ عربستان را متهم و محکوم کردند اما حسن روحانی در مقام رئیس جمهوری٬ دیر موضع‌گیری کرد. او روز چهارشنبه در جلسه هیأت دولت، قتل جمال خاشقچی را واقعه‌ای تکان‌دهنده توصیف کرد و گفت: کسی تصور نمی کرد که در دنیای امروز و در قرن جدید شاهد این چنین قتل سازمان یافته ای بوده و دستگاهی برای انجام یک قتل فجیع برنامه ریزی بکند و فکر نمی کنم بدون حمایت آمریکا کشوری جرأت ارتکاب چنین جنایتی را داشته باشد.
رئیس جمهور ایران تصریح کرد: گویا یک جمع قبیله‌ای که بر کشوری حکومت دارد، از حاشیه امنیتی برخوردار است و ارتکاب چنین جنایتی با اتکاء به ابرقدرتی است که از آنها حمایت می‌کند و اجازه نمی دهد که دادگاه‌هایی که علیه جنایت بشری در جهان وجود دارند، علیه آنها هم وارد عمل شود.
مواضع تند روحانی در مورد عربستان در حالی بیان شده که بیان این سخنان٬ نه تنها فشار خاصی متوجه ریاض نمی کند بلکه کورسوی امید به عادی‌سازی روابط تهران – ریاض را نیز از بین می‌برد.
روحانی، حکومت آل سعود را با بیانی تحقیرآمیز یک جمع قبیله‌ای می‌داند و به راحتی آمریکا را نیز به حمایت و همدستی متهم می‌کند. این در حالی است که اردوغان رئیس جمهور ترکیه که اتفاقا او نیز همچون روحانی در دفاع از حقوق روزنامه‌نگاران و مخالفین سیاسی٬ کارنامه درخشانی ندارد٬ دوراندیشانه‌تر صحبت می‌کند. بنابراین می‌توان چنین پیش‌بینی کرد که پس از فرو نشستن گرد و غبار ماجرای این قتل٬ ایران٬ عربستان و ترکیه به عنوان مثلث قدرتمند کشورهای خاورمیانه٬ باز هم در شرایطی قرار می‌گیرند که فضا برای تعامل بین آنکارا و ریاض مساعدتر و راه دیالوگ بین تهران و ریاض٬ ناهموارتر باشد.
* نام نویسنده نزد زیتون محفوظ است.