زیتون ـ مهسا محمدی: این روزها از «درگذشت» امام حسین گرفته تا «چیپس و ماست خوردن» امام رضا در شبکه‌های مجازی ایران مجازات‌هایی حقیقی را برای گویندگان خود در پی داشته است. خبر دستگیری و تحت تعقیب قرار گرفتن «توهین کنندگان به مقدسات» به یکی از خبرهای ثابت رسانه‌های فارسی زبان بدل شده است.
این «توهین‌کنندگان» از نمایندگان شورای شهر گرفته تا خبرنگاران روزنامه‌های رسمی کشور و کاربرهای عادی فضای مجازی را شامل می‌شوند.
مصادیق توهین به سرعت در حال گسترش است و هر روز ممکن است چیزی که تا پیش از این یک شوخی یا حرف ساده تلقی می‌شد از سوی ارتش سایبری و تندروهای آتش به اختیار فعال در فضای مجازی توهین محسوب شود، مورد حمله قرار بگیرد، مدعی‌العموم ورود کند و در نهایت به مجازات‌هایی از مرگ گرفته تا زندان و یا محرومیت‌های اجتماعی برای فرد «توهین کننده» منجر شود.
در آخرین مورد از این حمله‌ها پویان خوشحال، خبرنگار روزنامه ابتکار به علت انتشار گزارشی در روز ۲۹ مهر ماه با عنوان «بیماری در کمین زائران بی‌ملاحظه» درباره «آسیب‌های بهداشتی در انتظار مسافران شهر کربلا»، هدف قرار گرفت. گفته شد که علت این حمله آن است که وی در بخشی از این گزارش به جای استفاده از عبارت «شهادت امام حسین» از عبارت «درگذشت امام حسین» استفاده کرد که با واکنش کاربران توییتر مواجه شد.
بلافاصله دادستان تهران اعلام کرد که پرونده او برای رسیدگی به یکی از شعبات بازپرسی این دادسرا ارجاع شده است. اعلام شد که اتهام وی فقط در ارتباط با آنچه که در روزنامه ابتکار نوشته نیست و «صفحه توییتر نویسنده این گزارش مملو است از توییت‌های توهین آمیز و تمسخرآمیز نسبت به مقدسات دینی.»
در این میان «محمدعلی وکیلی» مدیر مسئول روزنامه ابتکار هم بلافاصله این خبرنگار را اخراج کرده و به این واسطه از خود و روزنامه‌اش سلب مسئولیت کرد تا این خبرنگار جوان به تنهایی با اتهام بزرگ خود مواجه شود. در حالی‌که به گفته کارشناسان مطلب باید توسط دبیر، دبیرتحریریه، سردبیر و مدیرمسئول اصلاح می‌شد و نمی‌توان با فرض تعریف وقوع جرمی در این میان مسئولیت آنان را نادیده گرفت.
پویان خوشحال اکانت توئیتر خود را غیرفعال و بلافاصله برای خروج از کشور اقدام کرد اما شب دوم آبان در حین خروج بازداشت شد.
در روز سوم آبان همزمان با اعلام خبر دستگیری خوشحال، خبر دیگری هم مبنی بر محکومیت یک عضو شورای شهر نیشابور به زندان به اتهام «توهین به عزاداران حسینی» مخابره شد. رضا مهرداد ۲۵ شهریور در یک نظر اینستاگرامی ذیل یکی از ویدیو‌های مداحی محمود کریمی خطاب به این مداح نوشته بود که «اگر حسین نبود. چطور این گونه مردم را تحمیق می‌کردید؟»
این گفته وی واکنش شدید و گسترده نیرو‌های حزب‌الله در خراسان رضوی را به دنبال داشت و در نهایت مانند موارد دیگر این خشم انقلابی با ورود دادستانی، دستگیری و محکومیت فرد به پایان رسید.
ربطی به واژه درگذشت نداره ایشون توهین های زشتی به اهل بیت کردند که باید مجازات بشن #پویان_خوشحال #خبرنگار_هتاک pic.twitter.com/A98Z7nuolm
— زهرا امیری (@zahraamiri1370) October 24, 2018
پیش‌تر هم امیرحسین میراسماعیلی خبرنگار روزنامه جهان صنعت، در پی انتشار توییتی که در آن گفته بود «امام رضا به آب انگور و چیپس و ماست علاقه داشته»، بازداشت شد. در حالی که بلافاصله بعد از انتشار توئیت اول با توئیت دیگری از انتشار آن عذرخواهی کرد و گفت که فقط قصد شوخی داشته است . با این وجود تلاش‌اش موثر نیافتاد و در نهایت به ۱۰ حبس، دو سال محرومیت از فعالیت در رسانه‌ها و فضای مجازی، دو سال ممنوعیت خروج از کشور و جزای نقدی محکوم شد.
اهانت به مقدسات اسلام، یکی از عناوین مجرمانه است که درماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی به عنوان یک جرم عمومی پیش بینی شده است. ( فصل دوم از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی ) طبق ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی «هر کس به مقدسات اسلام و یا هر یک انبیاء عظام یا ائمه طاهرین (ع) یا حضرت صدیقه طاهره (س) اهانت نماید، اگر مشمول حکم سابّ سب النبی باشد، اعدام می‌شود و در غیر این صورت به حبس از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد.»
به این وجود به گفته حقوق‌دانان ابهامات زیادی که درخصوص تعیین مصادیق و احکام این جرم وجود دارد کار را برای دادرسان دشوار نموده است.
سر ماجرای #پویان_خوشحال بیش از همه بابت رأیی که به «محمدعلی وکیلی» مدیر مسئول روزنامه ابتکار و عضو لیست امید دادم، شرمگینم. سلب مسئولیت از خود و تیم ادیتوریال روزنامه و قربانی کردن یک خبرنگار، از کسانی بر می‌آید که منتظرند ببینند باد از کدام‌سو می‌وزد تا مطابق آن تصمیم بگیرند
— امید توشه (@tousheh) October 26, 2018
در تمام موارد فوق هر چند افراد در عنوان اتهام با متهمان و محکومین قبلیِ توهین به مقدسات مشابه هستند، اما یک تفاوت اساسی در این میان وجود دارد. در سه مورد اخیر متهمان از شبکه‌های اجتماعی و با پیگیری کاربران به اصطلاح «ارزشی» و حزب‌اللهی راهی زندان شده اند. به این معنی آنان تبدیل به بازوی اطلاعاتی قوه قضاییه برای رصد کردن وجب به وجب فضای مجازی شده اند تا هر آنکس که نه لزوما بر اساس نص قانون و شرع که به تشخیص این کاربران توهین کننده حساب می‌شود مورد تعقیب قرار گیرد.
بیشتر بخوانید
به نظر می‌رسد در واکنش به افزایش فشار و ریزبینی تعیین‌کنندگان مصادیق توهین به مقدسات تعداد اکانت‌های ناشناس تولید شده در فضاهای مجازی و فحاشان بالا رفته است.
از آن سو کاربران ارزشی هم از مصونیت و حاشیه امنی که آنان را در برگرفته استفاده می‌کنند و شخصا به تنبیه «توهین کنندگان» می‌پردازند. در مورد پویان خوشحال یکی از کاربران ارزشی پرفالوئر اقدام به انتشار شماره تلفن او در توئیتر کرده و از همه خواسته به او نشان بدهند که مقدسات خط قرمز آنان است.
به نظر می‌رسد پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی که در کشورهایی مانند ایران به گسترش «آزادی بیان» کمک می‌کند، حال مبدل به چاقوی دولبه‌ای شده اند که از آن سو نیز شروع به بریدن کرده اند. سربازان رهبر در جنگ نرم خبره شده‌اند. دیگر مسئله به سادگی شناسایی چهره معترضین خیابانی نیست و آتش به اختیاران با کار رسانه‌ای تمیز و به راه انداختن کارزارهای مجازی به تصمیم‌گیری‌های قوه قضاییه هم سمت و سو می‌دهند. مصادیق توهین را مشخص می‌کنند، گسترش می‌دهند و در مواردی برای آن مجازات هم مشخص می‌کنند.