زیتون– سولماز ایکدر: با اعلام خبر توقف حمایت ویژه دولت از پیام‌رسان‌های داخلی، یکی دیگر از طرح‌های «بی‌نتیجه اما هزینه بر» آیت‌الله خامنه‌ای نیز با شکست بسته شود.
به گفته حمید فتاحی، معاون وزیر ارتباطات، این وزارتخانه به علت ناکامی پنج پیام‌رسان داخلی، دیگر از آنها حمایت ویژه نخواهد کرد.
در مرداد ۱۳۹۶، شورای عالی فضای مجازی سندی به نام «سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» را تصویب و برای اجرا ابلاغ کرد که در راستای آن، قرار شد از محل بودجه عمومی، هفت پیام‌رسان داخلی سروش، گپ، آی‌گپ، بله، ایتا، بیسفون پلاس و ویسپی مورد حمایت ویژه قرار بگیرند. هدف از این حمایت، بازداشتن مردم از به‌کار گیری پیام رسان‌های بین‌المللی چون تلگرام و ترغیب کاربران به استفاده از پیام رسان‌های داخلی بود که تحت حمایت نهادهای حکومتی قرار داشتند.
اظهارات اخیر حمید فتاحی، در عمل حکایت از این دارد که از میان این هفت پیام رسان، آی‌گپ، بله، ایتا، بیسفون پلاس و ویسپی از گردونه حمایت دولتی خارجی می شوند.
دی ماه سال گذشته خبر پرداخت وام به پیام‌رسان‌های داخلی منتشر شد.
بر اساس این خبر که توسط ایسنا نیز منتشر شده٬ سازندگان پیام‌رسان‌های داخلی تا سقف ۵ میلیارد تومان وام بی قید و شرط و با شرایط آسان می‌گیرند و کاربران ایرانی در صورت استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی ۵٠ درصد تخفیف تعرفه اینترنت دریافت می‌کنند.
این خبر را ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی در حالی اعلام کرده بود که سیاست فیلتر، این‌بار درباره تلگرام جواب نداد و کاربران ایرانی ترجیح دادند به جای کوچ دوباره به پیام‌رسان جدید، پیام‌رسان محبوب‌شان را با فیلترشکن رصد کنند.
«زیتون» همچنین مطلع شده است که در آخرین مرتبه٬ وزیر ارتباطات به بهانه آغاز تعطیلات نوروزی و تعطیل بودن اکثر شرکت‌هایی که باید زیر ساخت لازم برای فیلتر تلگرام را فراهم کنند٬ از اجابت این درخواست سر باز زده بود
دهم اردیبهشت ماه سال جاری رسول سرائیان٬ معاون وزیر ارتباطات٬ تایید کرد که به هرکدام از ۳ پیام‌رسان داخلی مبلغ ۵ میلیارد تومان وام داده شده است.
با این همه به رغم فیلتر تلگرام٬ اهدای کمک‌های نقدی در قالب وام‌های با «شرایط آسان» و افزایش تعرفه اینترنت کاربرانی که از فیلتر شکن استفاده می‌کنند٬ پیام‌رسان‌های داخلی بی‌مخاطب ماندند.
تا جایی که حتی خبرگزاری‌هایی همچون فارس و تسنیم که به سپاه پاسداران نزدیک بودند٬ نیز به بهانه فقدان مخاطب به تلگرام بازگشتند و گرد از کانال‌های قدیمی خبری خود پاک کردند.
تلگرام به دستور چه کسی فیلتر شد؟
شورای عالی فضای مجازی و دبیر آن از مدت‌ها پیش از دهم اردیبهشت ماه امسال به دنبال فیلتر محبوب‌ترین اپلیکیشن پیام‌رسان بودند.
اما در نهایت این شبکه برای دومین بار در این تاریخ به دستور بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه فیلتر شد. دی ماه سال گذشته نیز تلگرام پس از اعتراضات سراسری چند روزی فیلتر بود٬ اما با فشارهای دولت فیلترینگ تلگرام رفع شده بود.
او همچنین از ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی در ایران خواسته بود که این دستور را به صورتی اجرا کنند که امکان دسترسی به تلگرام حتی با فیلتر شکن نیز میسر نباشد.
ده روز پیش از آن اما در ۲۹ فروردین سال ۹۷ خروج آیت‌الله خامنه‌ای از تلگرام و بسته شدن کانال تلگرامی او روی این شبکه پیام رسان احتمال فیلتر شدن تلگرام را قوت بخشیده بود.
این بار فیلتر تلگرام به رغم شکایت جمعی از وکلای دادگستری٬ نمایندگان مجلس٬ نهادهای اجتماعی٬ تا امروز باقی مانده است.
اما آیا فیلتر محبوب‌ترین اپلیکیشن پیام رسان در ایران تنها به دستور یک بازپرس دادسرا و با حمایت شورای عالی فضای مجازی صورت گرفته است؟
رهبر جمهوری اسلامی پشت فیلتر تلگرام
محمدجواد آذری جهرمی، ۲۰ مهرماه در مصاحبه با برنامه دست‌خط شبکه پنج سیما گفته بود: «یک روز من خاطرم هست با یکی از مسئولین عالی رتبه کشور در رابطه با مساله شبکه های اجتماعی صحبت می کردیم. در جلسه‌ای بنده را دعوت کرده بودند داشتم توضیح می دادم… شاید آذر ۹۶ بود… گفتند این شبکه‌های اجتماعی [داخلی] آمده‌اند گفته‌اند ما همین امروز ۴۰ میلیون مشترک را می‌توانیم پوشش بدهیم و ظرفیت داخلی وجود دارد.»
او افزود: «من آن روز به ایشان گفتم البته خیلی خوب است که اعتماد به نفس دارند ولی ظرفیتشان ۱ و نیم میلیون است و ایشان از من نپذیرفت. طبیعتا حوادث دی ماه ۹۶ که پیش آمد، تلگرام از دسترس خارج شد، اینستاگرام خارج شد و [عده‌ای از مردم] آمدند سراغ شبکه‌های اجتماعی [داخلی]. به ۱ میلیون [کاربر] نرسیده دچار مشکل شدند. بعد همان مسئول من را صدا کرد و گفت من به حرف آن روز شما امروز اعتماد پیدا کردم که شما درست می‌گفتید.»
وزیر ارتباطات به نام «این مسئول عالی رتبه کشور» اشاره نکرد و برخی رسانه‌ها احتمال دادند که این مسئول عالی‌رتبه، حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، بوده است.
اما «زیتون» به اخباری دست یافته که نشان می‌دهند این شخص آیت‌الله خامنه‌ای٬ رهبر جمهوری اسلامی٬ است.
پس از اعتراضات سراسری دی ماه سال گذشته٬ آیت‌الله خامنه‌ای چندین مرتبه لزوم فیلترینگ تلگرام را طرح کرده بود.
«زیتون» همچنین مطلع شده است که در آخرین مرتبه٬ وزیر ارتباطات به بهانه آغاز تعطیلات نوروزی و تعطیل بودن اکثر شرکت‌هایی که باید زیر ساخت لازم برای فیلتر تلگرام را فراهم کنند٬ از اجابت این درخواست سر باز زده بود.
اما در نهایت با آغاز سال جدید، آیت‌الله خامنه‌ای به خواسته‌اش یعنی فیلتر شدن پیام رسان تلگرام٬ دست یافت. این خواسته توسط بدنه قوه قضاییه انجام و با حمایت‌های رییس آن که منصوب رهبری است٬ تثبیت شد.
چاه ویل و بی ثمر پیام رسان‌های داخلی
محمدجواد آذری جهرمی٬ وزیر ارتباطات در فروردین ۱۳۹۷ در گزارشی به مجلس اعلام کرده بود که با بهبود فنی پیام رسان های داخلی، توان آنها افزایش یافته و از ظرفیت خدمات‌رسانی به ۱۵ میلیون نفر برخوردار شده‌اند.
اما کمتر از یک ماه و نیم پیش، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) نتایج یک نظرسنجی را منتشر کرد که حکایت داشت در فاصله خرداد تا مهرماه، میزان استفاده از پیام رسان‌های داخلی به شدت کاهش یافته است.
مطابق گزارش ۲۲ مهر ایسپا، با وجود فیلترینگ گسترده پیام‌رسان تلگرام، بیش از ۴۷ درصد پاسخگویان به نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران تاکید کرده بودند که از تلگرام استفاده می کنند.
این در حالی است که مطابق همین نظرسنجی، میزان کاربران پیام رسان‌های داخلی در حدود چهار ماه منتهی به مهر، به شرح زیر کاهش یافته بود: پیام‌رسان سروش از ۱۳.۵ درصد در خرداد به ۴.۳ درصد در مهرماه، ایتا از ۲.۹ درصد به ۰.۹ درصد، آی‌گپ از ۲.۵ درصد به ۰.۴ درصد، بله از ۱.۸ درصد به ۰.۴ درصد، گپ از ۱.۴ درصد به ۰.۲ درصد، و بیسفون و ساینا از هرکدام حدود ۰.۶ درصد در خرداد به حدود ۰.۱ درصد در مهرماه.
چنین کاهش شدیدی در تعداد کاربران پیام رسان های داخلی از خرداد تا مهر، از قضا پس از صدور حکم فیلترینگ تلگرام از سوی دادستانی تهران در ۱۰ اردیبهشت صورت گرفته بود.
تنها آمار منتشر شده توسط ایسپا می‌تواند بیانگر شکست دیگر جمهوری اسلامی در اعمال نظر بر زندگی شهروندان ایرانی باشد٬ شکستی که درسی از آن فراگرفته نخواهد شد.