زیتون ـ نیلوفر سعیدی: مرگ ۱۰ نفر از دانشجویان واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در تهران٬ بر اثر واژگون شدن اتوبوس حامل دانشجویان٬ جامعه‌ی ایران را متاثر کرد. هم‌زمان‌شدن این تصادف با مرگ هاشمی شاهرودی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و تمرکز رسانه‌های رسمی حاکمیت بر مرگ وی اما از حساسیت عمومی بر این مسئله نکاست.
در اظهارات اولیه مسئولان علت حادثه سکته راننده عنوان شد، ادعایی که خیلی زود به آن تردید وارد شده و در نهایت رد شد . به گزارش خبرگزاری «رکنا» قاضی شهریاری معاون دادستان تهران درباره خبر سکته راننده اتوبوس حامل دانشجویان گفت که علائمی که نشان‌دهنده سکته قلبی یا مغزی راننده اتوبوس باشد، یافت نشد.
در تاریخ ۲۲ آذر معاینه فنی این اتوبوس منقضی شده و در زمان تصادف معاینه فنی نداشته، ضمن اینکه سن فرسودگی اتوبوس‌های شهری ۱۰ سال است که این خودرو تولید سال ۱۳۸۱ است و از سال ۱۳۹۱ در سن فرسودگی قرار داشته است.
با بالاگرفتن واکنش‌ها به این خبر، محمدرضا مهماندار، رییس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران از پیگیری این تصادف توسط سه تیم کارشناسی خبر داد و گفت: «اتوبوس در یکی از ایستگاه‌ها توقف نکرده بود که بر اساس اظهارات شهود، راننده از آن لحظه به بعد به دانشجویان می‌گوید اتوبوس ترمز ندارد و از تمامی سرنشینان می‌خواهد به سمت عقب اتوبوس بروند. در تاریخ ۲۲ آذر معاینه فنی این خودرو منقضی شده و در زمان تصادف معاینه فنی نداشته، ضمن اینکه سن فرسودگی اتوبوس‌های شهری ۱۰ سال است که این خودرو تولید سال ۱۳۸۱ است و از سال ۱۳۹۱ در سن فرسودگی قرار داشته است.»
بنابرگزارش‌ها اتوبوس حامل دانشجویان٬ از طرف یک پیمانکار از سوی دانشگاه آزاد برای جابه‌جایی دانشجویان مورد استفاده قرار گرفته و از لحاظ حقوقی٬ دانشگاه آزاد و شرکت پیمانکار٬ در این حادثه طرف حساب هستند.
تسلیت و رسیدگی
با افزایش تعداد قربانیان حادثه و تمرکز شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری بر این موضوع، تحرکاتی در بین مسئولان نظام هم شکل گرفت. آیت‌الله خامنه ای پیام تسلیتی فرستاد و برای خانواده‌ها طلب صبر کرد، بدون دستور یا قولی برای پیگیری حادثه، دولت و وزارت علوم هم به نوبه خود تاسف خود را از این ماجرا اعلام کردند.
محمد مهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی هم ضمن ابراز تأسف دستور داد که یک کمیته به منظور بررسی ابعاد حادثه و رسیدگی به وضعیت مصدومین تعیین شود. مجلس و قوه قضاییه هم به موضوع ورود کردند و هر کدام به طور جداگانه قول پیگیری ماجرا را دادند.
چرا دانشگاه آزاد بالای کوه است؟
واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در تهران بر اساس رتبه‌بندی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، در بین ۳۵۳ واحد دانشگاه آزاد اسلامی ایران دارای رتبه یک است. در این رتبه‌بندی معیارهایی همچون پژوهش، آموزش، وجهه بین المللی، تسهیلات و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به اینکه نیازهای صنفی دانشجویان مانند وسایل حمل و نقل از جمله‌ی تسهیلات نامبرده به حساب می‌آید، باید دید کیفیت نازل اتوبوس حامل دانشجویان و گردنه خطرناگ بدون گاردریل در مسیر دستیابی آنان به دانشگاه چگونه در این شاخص منظور نشده است. این در حالی است که گویی مسیر تعریف شده برای دستیابی دانشجویان به دانشگاه، تله‌کابین در حال احداثی است که هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. از سوی دیگر هم‌زمان این سوال مطرح می‌شود که چرا باید یکی از شعبات این دانشگاه در جایی احداث شود که برای دستیابی به آن نیاز به استفاده از وسیله غیرمعمولی مانند تله‌کابین باشد؟
دانشگاه آزاد اسلامی به ابتکار هاشمی رفسنجانی و با سرمایه اولیه یک میلیون تومانی اهدایی از سوی آیت‌الله خمینی در سال ۱۳۶۱ تاسیس شد. تا سالهای اخیر و پیش از مرگ هاشمی رفسنجانی یکی از پایگاه‌های قدرتمند سیاسی ـ اقتصادی حزب کارگزاران و احزاب و گروه‌های نزدیک به آنان بود. بعد از مرگ هاشمی رفسنجانی ، آیت‌الله خامنه ای اختیار این نهاد عظیم را به نزدیکان خود سپرد. علی اکبر ولایتی مشاور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی حال رئیس هیئت امنا و هیئت موسس دانشگاه آزاد اسلامی شده است که بعد از ورود خود تغییرات اساسی‌ای در سطوح مدیریتی این دانشگاه داد.
بیشتر بخوانید
پایان زورآزمایی خامنه‌ای ـ هاشمی در دانشگاه آزاد
پیش از این ولایتی در مورد ثروت دانشگاه آزاد گفته بود: «شفاف‌سازی مالی دانشگاه آزاد اسلامی که ثروت آن بیش از ۲۵۰ میلیارد دلار و بودجه سال ۹۶ آن ۱۰ هزار میلیارد تومان و دارای بیش از ۴۰۰ واحد دانشگاهی و چند صد مدرسه عالی، کار مهمی است». مشاور رهبر جمهوری اسلامی در ادامه وعده داده بود که یک شرکت حسابرسی سیصد نفره را مسئول بررسی وضعیت مالی دانشگاه می‌کند، اما هیچ‌گاه در مورد نتایج این اقدام٬ اطلاعاتی منتشر نشد.
دانشگاه آزاد در سالیان اخیر در کل ایران و در چند کشور خارجی٬ صاحب ۵۳۵ واحد یا نمایندگی شده است و هم اکنون نزدیک به یک میلیون و ششصد هزار دانشجو در این دانشگاه در حال تحصیل هستند.
گفته می‌شود که این دانشگاه ردیف بودجه عمومی و اختصاصی ندارد و تنها بر اساس شهریه‌ای که از دانشجویانش دریافت می کند٬ خود را سر پا نگه داشته است.
با این وجود درباره منابع مالی دانشگاه آزاد حرف و حدیث فراوان است. شواهد حاکی از آن است که جایابی دانشگاه و محل‌های اختصاص داده شده به آن هم، مستقل از این منابع مالی مبهم نیست و قرار گرفتن شعبات این دانشگاه در مناطق دوردست و در میان کوه‌ها و مناطق صعب‌العبور بی‌ارتباط با مسئله کوه خواری و زمین‌خواری نیست.
دانشگاه آزاد و کوه‌خواری
با بازشدن بحث دانشگاه آزاد به واسطه این حادثه روزنامه‌نگاران در شبکه‌های اجتماعی سوابقی از زمین‌خواری و تصرفات عدوانی توسط این نهاد را هم گشودند. مهدی قدیمی، روزنامه‌نگار، در توئیتر خود در این باره نوشته است:« در واقع دانشگاه آزاد در تمام سالهای فعالیت خود، مشغول تصرف زمین بوده و برای اینکه کسی نتواند زمینهای تصرف شده را از اختیارش خارج کند، به سرعت در هر کوه و بیابانی، چند کلاس دایر کرده تا دانشجویان، پوشش انسانی و البته منبع مالی ارتزاق و ساخت و سازهای این مجموعه باشند. نتیجه این سیاست تا سال۹۵ تصرف بیش از ۳۱۶۲ هکتار از اراضی منابع ملی و ۱۵ میلیون متر مربع از اراضی شهری در سراسر کشور بدون رعایت ضوابط بود. بخشی از زمینهای #علوم_تحقیقات که امروز قتلگاه دانشجویان شد هم جزو زمینهای تصرف شده خانواده هادوی است.»
سیاست تصرف «کوه‌ها» از سوی دانشگاه آزاد اما هیچ‌گاه متوقف نشد در اسفند ماه سال ۹۳ اسماعیل کهرم مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست گفت که « واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد، نمونه کوه‌خواری است.»
اشاره این روزنامه‌نگار به تصرف عدوانی زمینهای مهدی هادوی اولین «دادستان کل انقلاب» و «رئیس دادگاه عالی انتظامی قضات» است که بخشی از زمینهای خود را درابتدای شکل‌گیری دانشگاه آزاد و در زمان مدیریت عبدالله جاسبی به این نهاد هدیه کرد و این موضوع بعدها به محل اختلاف دانشگاه با هادوی بدل شد.
سیاست تصرف «کوه‌ها» از سوی دانشگاه آزاد اما هیچ‌گاه متوقف نشد در اسفند ماه سال ۹۳ اسماعیل کهرم مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست گفت که «واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد، نمونه کوه‌خواری است.» اشاره این فعال محیط زیست به ساختمان این دانشگاه است که در میان کوه پونک ساخته شده است.
تله‌کابین ناتمام، اتوبوس فرسوده
پازل این جایابی منفعت‌جویانه اما در کنار به کار گیری وسایل نقلیه نامناسب و فرسوده تکمیل شده و به حوادثی مانند آنچه در روز گذشته اتفاق افتاد، منجر می‌شود.
بعد از وقوع این حادثه مدیر سابق کنترل پروژه سامانه حمل ونقل کابلی (تله کابین) علوم و تحقیقات در گفتگو با ایسنا گفت: «اگر اجازه تکمیل تله‌کابین را می‌دادند، این سانحه رخ نمی داد.»
به گفته محمدعلی کرونی از سال ۱۳۹۲، طرح جایگزینی سیستم جابجایی دانشجویان وکارمندان واحد علوم و تحقیقات از اتوبوس به حمل ونقل کابلی توسط محسن هاشمی معاون عمرانی وقت دانشگاه آزاد مطرح شد. قرار بر این بود که مسافت حدود هفت کیلومتری کوهستانی و خطرناک واحد علوم وتحقیقات با احداث یک سامانه حمل ونقل کابلی به کمتر از یک چهارم مسیر، یعنی ۱۸۰۰ متر و چهار ایستگاه در مکان‌های دانشجویی، کاهش پیدا می‌کرد. عملیات اجرایی تله‌کابین در سال ۱۳۹۴ آغاز شد. به گفته کرونی در تابستان سال ۱۳۹۵ در حالیکه کلیه تجهیزات سامانه حمل ونقل کابلی واحد علوم وتحقیقات وارد کشور شده و پیشرفت پروژه به حدود ۸۰ درصد رسیده بود با تغییر مدیریتی دانشگاه آزاد این پروژه متوقف شد و همچنان پس از گذشت ۳۰ ماه متوقف است.
یکی از دانشجویان حاضر در محل حادثه به ایسنا گفت: «دانشگاه علوم تحقیقات در سراشیبی قرار دارد و دانشکده‌ها به صورت پلکانی در مسیر هستند؛ از آنجایی که مسیر طولانی است، دانشجویان ناگزیرند از اتوبوس‌های دانشگاه استفاده کنند.»
براساس گزارش‌های موجود دانشجویان این دانشگاه و حاضران در محل بر فرسودگی و ناکارآمدی اتوبوس‌های حامل دانشجویان در این مسیر صحه می‌گذارند و می‌گویند که بریدن ترمز اتوبوس بود که به این حادثه منجر شد و نه سکته راننده و او همه تلاش خود را برای کنترل اتوبوس کرد.
امروز دانشجویان دانشگاه علوم و تحقیقات در مقابل در اصلی دانشگاه جمع شدند و برای ابراز همدردی با خانواده‌های دانشجویان درگذشته، شمع روشن کردند و مدتی به احترام آنها سکوت کردند. تجمعی که، اگر قرار بر امنیتی کردن هر تجمعی در دانشگاه‌ها از سوی حاکمیت نبود، می‌توانست یک تجمع با خواسته‌های صنفی برای بهبود وضعیت حمل و نقل این مسیر و با حضور دانشجویان از دست رفته باشد.