زیتون ـ فریده ریحانی: پس از وقوع سیل در خوزستان و آب‌گرفتگی بسیاری از شهرها و روستاها، مدتی است که اعتراضات سپاه و وزارت نفت را بر سر باز نکردن آب به سوی هورالعظیم هدف قرار داده است.
برخی میگویند در حالی‌که ارتفاع آب در سد کرخه به حدود ۲۳۰ متر رسیده است، هدایت آن به سمت هورالعظیم، تنها راهی است که می‌تواند از زیرآب رفتن بخشهایی از خوزستان جلوگیری کند. ویدئوهای منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی با هشتگ «#هور_را_باز_کنید» و اخبار رسیده از اهواز حاکی از آن است که مردم اعتقاد دارند وزارت نفت با هدف آسیب ندیدن تأسیسات نفتی اجازه هدایت آب به سمت هورالعظیم را نمیدهد و جان و مال مردم را به خطر انداخته است.
هور باز است یا بسته؟
بیژن زنگنه وزیر نفت اما این ادعا را دروغی بزرگ خواند و آن را «ساخته ذهن دشمنان » دانست، او در اظهارنظری اعلام کرد که تأسیسات نفتی در منطقه هور زیر آب است و برای اولین‌بار تولید نفت ایران کاهش یافته است تا جایی که برخی از لولههای نفتی خالی است. انتشار تصاویر هوایی از این تالاب نیز، نشان می‌داد که بخشهای وسیعی از هور زیر آب است، با این حال مردم میگویند آبی که در تصاویر نشان داده شده، بسیار کم عمق است و برخلاف ادعای وزیر نفت، آنها تنها حجم کمی از آب را به سمت هور هدایت کردهاند.
پیشتر شجاع مؤمنی، کارشناس محیط زیست، در گفتگو با ایرنا در روز بیست فروردینماه گفته بود: «با هدف محافظت از تأسیسات نفتی واقع در هورالعظیم، ورود آب به این منطقه از طریق سه داک بسته شده بود، تا اینکه با وخیم‌تر شدن اوضاع یک قسمت از مسیر آب باز شد.»
با این وجود ناصر کرمی کارشناس محیط زیست و اقلیم‌شناس در خصوص بحث‌های درگرفته در مورد بسته بودن راههای ورودی آب به هورالعظیم و صحت و سقم آن به «زیتون» گفت:«قسمتی از هور که داخل ایران است بیش از صدهزار هکتار مساحت دارد، بنابراین عجیب نیست که بخشی از آن با وجود چنین سیل بزرگی خشک بماند.»
این اقلیم‌شناس با اشاره به ویژگی‌های تاکید دارد: «چون خوزستان تقریبا یک جلگه هموار و هم‌سطح است طبیعتا وقتی سیل وارد خوزستان می‌شود، آب دنبال بسترهای تازه می‌گردد. یعنی یک خط القعر مشخص ندارد.»
او درباره تفاوت سیل لرستان و خوزستان را با توجه به اقلیم آنان گفت:«مثلا در سیل لرستان یک خط‌القعر مشخص وجود داشت که آب فقط همان مسیر را طی میکرد. تمام تخریبها هم مربوط به نقاط چسبیده به همان خط بود و سایر نقاط آسیبی ندیده است. اما در خوزستان شرایط فرق می‌کند، باوجود اینکه یک منطقه تقریبا مسطح به نظر می‌رسد اما اختلاف ارتفاع تدریجی وجود دارد. بنابراین وقتی سیل وارد منطقه می‌شود، اصطلاحا یک حوزه را پر می‌کند و بعد در حوضچه بعدی لبریز می‌شود و همینطور ادامه پیدا می‌کند. اینها لزوما هم در طول هم نیستند. گاهی هم در عرض هم هستند. بنابراین حرکت قابل پیش‌بینی و خطی ندارند. اغلب این تصاویری هم که نشان می‌دهد هور خشک است یا خیلی دور است که آب دیر به آن می‌رسد یا قدیمی است و متعلق به دوسه روز پیش است. الان تقریبا دوسوم هور پر از آب شده است.»
رفتن آب به درون شهر به نفع دولت نیست
ناصر کرمی همچنین در مورد تصاویر منتشر شده از آبگیری هور و اینکه آیا باتوجه به حجم سیلاب نباید آب بیشتری وارد هور شده باشد، توضیح داد«الان حدود دوسوم هور کاملا خیس شده است. همان موقع هم که می‌گفتند هور خشک است، حدود یک سوم هور پر از آب شده بود. اما اینطور هم نیست که مثلا یک دریچه‌ای را باز کنند و آب از اطراف اهواز و یا سوسنگرد به آنجا منتقل شود. اصلا این مسأله امکانپذیر نیست.»
او همچنین درباره احتمال دست داشتن دولت یا سپاه در این قضیه و تلاش احتمالی آنان برای هدایت سیل را منتفی دانست و افرود:«اگر می‌خواهیم نتیجه بگیریم که برای آسیب نرسیدن به تأسیسات نفتی، نمی‌گذارند آب وارد هور شود، این بحث چندان منطقی به نظر نمیرسد، چرا که تأسیسات نفتی نسبت به شهرها و خانههای مردم در برابر سیل، آسیبپذیری کمتری دارند، بنابراین اگر به انتخاب دولت بود ترجیح می‌داد سیل را به سمت تأسیسات هدایت کند که اینقدر خسارت به وجود نیاورد.»
ناصر کرمی: الان حدود دوسوم هور کاملا خیس شده است. همان موقع هم که می‌گفتند هور خشک است، حدود یک سوم هور پر از آب شده بود. اما اینطور هم نیست که مثلا یک دریچه‌ای را باز کنند و آب از اطراف اهواز و یا سوسنگرد به آنجا منتقل شود
او ادامه داد:«اگر ما نگذاریم سیل راه عادی خودش را طی کند، به جای دیگری فشار وارد می‌کند، بنابراین اگر واقعا ارادهای وجود داشته باشد برای وارد نشدن آب به هور، می‌تواند موجب فشار به بخش دیگری شود، اما به نظر می‌آید تمام صحبت‌های مطرح شده در مورد ممانعت از ورود آب به هور که باعث تخلیه سوسنگرد و هویزه و بستان شده است، شایعه و جو رسانه‌ای است و یا از طرف گروه‌هایی است که بیشتر به دنبال دامن زدن به اختلافات قومیتی هستند.»
از نگاه این استاد دانشگاه در جریان این سیل، رسانه‌های رسمی کاملا در بخش اطلاع‌رسانی از فضای مجازی و رسانه‌های غیررسمی عقب ماندند و نتوانستند به موقع واکنش‌های درست نشان دهند و تاکید کرد:«دو نکته در مورد هور وجود دارد، اینکه خوزستان در مقابل منازعات قومی به شدت آسیبپذیر است و وقتی چنین شایعاتی منتشر می‌شود، این منازعات بیشتر می‌شود.»
کرمی مشکل دوم را «اطلاع‌رسانی بسیار بد» میداند که در این شرایط بحرانی «هیچ‌کس برای مردم شفافسازی نمی‌کند که اوضاع از چه قرار است و آب از کجا خارج می‌شود و به کجا می‌رود، کسی برای مردم توضیح نمیدهد که این شایعات منتشر شده تاچه حد از واقعیت به دور است، بنابراین اطلاع‌رسانی به شبکه‌های مجازی واگذار می‌شود که هر کانال و صفحه‌ای می‌تواند هر ادعایی را برای خودش مطرح کند. در حالی که رسانه‌های رسمی می‌توانستند با چند ویدیوی کوتاه و کار گرافیکی، این موضوع را برای مردم به طور کامل توضیح دهند.»
این باز اول نیست که بحث‌های هورالعظیم از سطح بحث‌های اقلیمی فراتر رفته و رنگ و بوی سیاسی پیدا می‌کند.
هورالعظیم بزرگترین تالاب استان خوزستان است که در مرز بین ایران و عراق واقع شده است. یک سوم این تالاب در ایران و دوسوم آن در عراق است و در گذشته از نظر منابع گیاهی و جانوری یکی از غنیترین نقاط ایران بوده که البته پس از خشک شدن و برپایی تأسیسات نفتی تقریبا روبه نابودی رفته است.
بخش بزرگی از این تالاب ، تا پیش از سیل اخیر، خشک شد و بسیاری از ساکنان قدیمی آن ناچار به مهاجرت به شهرها و روستاهای همجوار شدند.
این تالاب که از زمان جنگ ایران و عراق، در خطر نابودی اکوسیستم خود قرار داشته است، پس از جنگ نیز به دلیل احداث سدهایی در مسیر رودخانههای منتهی به تالاب رو به خشکی رفت. این نظر وجود دارد که خشک شدن بخشهای عظیمی از هورالعظیم در ایران و عراق، یکی از عوامل وقوع پدیده ریزگردها در سالهای اخیر در خوزستان است و سپاه و وزارت نفت، به عمد این منطقه را که میتوانست یکی از زیباترین جاذبههای گردشگری در ایران باشد، به دلیل برپایی تأسیسات نفتی خشک کرده و علاوه بر زندگی مردم آن، باعث نابودی تمام گونه‌های گیاهی و جانوری در آن شدهاند.