زیتون ـ نیلوفر سعیدی: روز گذشته علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در سفر به روسیه اعلام کرد که «ایران در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام به‌صورت گام به گام کاهش تعهدات خود را برای مقابله با رفتار غیرقابل قبول طرف‌های مقابل که صرفاً تأمین‌کننده نفع یک‌جانبه است ادامه خواهد داد.»
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران هم در مجتمع آب سنگین اراک اعلام کرد که جمهوری اسلامی ۶ تیرماه (۸ روز دیگر) از سقف تعیین شده ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده در برجام عبور خواهد کرد و افزود «تولید اورانیوم ۴ برابر شده» است.
به نظر میرسد که این سیاست‌ها پاسخ‌ها ایران باشد در قبال تلاش بی‌ثمرش برای فروش نفت.
نمی‌توانیم به اسم ایران نفت صادر کنیم
روز گذشته بیژن نامدار زنگنه ،وزیر نفت ایران، رسما اعلام کرد که «اکنون نمی‌توانیم به اسم ایران نفت صادر کنیم».
به گفته وزیر نفت:« شرایط امروز از دوران جنگ سخت‌تر است، زیرا زمان جنگ مشکلی در صادرات نفت نداشتیم و تنها صدام واحد‌های ما را هدف قرار می‌داد، ضمن آنکه پول نفت را می‌گرفتیم، اما الان این فرایند به سختی انجام می‌شود و اکنون نمی‌توانیم به اسم ایران نفت صادر کنیم. مشکل تنها نفت خام نیست بلکه در رابطه با فراورده‌ها و محصولات پتروشیمی نیز دچار مشکلیم.»
وزیر نفت پیش از این هم علاوه بر تاکید بر مشکلات ایران در فروش نفت در توضیح دشواری‌های جانبی به وجود آمده در این مسیر برای ایران گفته بود: «کسانی که به ما مراجعه می‌کنند به اسم خرید نفت به قصد اینکه اطلاعاتی از چگونگی فروش نفتمان پیدا کنند به سمت ما می‌آیند و ما این را می‌دانیم.».
احتمالا اشاره وزیر نفت به تلاش‌های غیرمستقیم ایالات متحده برای بستن راه‌های فروش نفت ایران و به اصطلاح «دور زدن تحریم‌ها» است.
در شرایطی که کشور نیاز شدیدی به ورود ارز دارد، فروش پنهانی نفت زمینه ایجاد رانت و فسادهای کلان را هم به وجود می‌آورد و به اصطلاح «کاسبان تحریم»٬ یک بار دیگر مجال حیات پیدا می‌کنند.
همانطور که وزیر نفت اشاره کرد، ایران علیرغم تمایل زیاد برای فروش نفت به هر قیمتی، ناچار است از ترس لو رفتن خطوط ویژه٬ شیوه‌های فروش نفت را محرمانه نگه دارد. از سوی دیگر در این فضا و در شرایطی که کشور نیاز شدیدی به ورود ارز دارد، فروش پنهانی نفت زمینه ایجاد رانت‌ها و فسادهای کلان را هم به وجود می‌آورد و به اصطلاح «کاسبان تحریم»٬ یک بار دیگر مجال حیات پیدا می‌کنند. یعنی در شرایطی که ایران برای تامین هزینه‌های جاری کشور دچار مشکل شده٬ نه تنها فروش نفت و محصولات پتروشیمی بلکه انتقال پول حاصل از آن به داخل کشور رانت‌زا است و احتمالا اقتصاد ایران به فرض خروج از این بحران تا مدتی نامعلوم تحت تاثیر این مسائل قرار خواهد داشت.
زنگنه همچنین از بی‌نتیجه ماندن پروژه خط لوله صلح و انتقال گاز به هند و پاکستان خبر داد و گفت که «اروپایی‌ها نیز حاضر نیستند از ایران نفت بخرند.»
دو روز پیش هم شرکت ملی نفت ایران طی اطلاعیه‌ای از عرضه ۲ میلیون بشکه نفت خام سنگین شرکت ملی نفت ایران در رینگ بین‌الملل بورس انرژی خبر داد. نفتی که به نظر میرسد در بازار بورس نیز دیگر کسی جرئت نزدیکی به آن را ندارد.
دو روز پیش هم شرکت ملی نفت ایران طی اطلاعیه‌ای از عرضه ۲ میلیون بشکه نفت خام سنگین شرکت ملی نفت ایران در رینگ بین‌الملل بورس انرژی با قیمت پایه ۵۹ دلار و ۵۹ سنت برای هر بشکه خبر داد. نفتی که به نظر میرسد در بازار بورس نیز دیگر کسی جرئت نزدیکی به آن را ندارد.
ایران بی‌پول، اروپای کم زور
حال که ایران از فروش نفت به اروپا ناامید شده است در حال به کار انداختن همه اهرم‌های دیگری برای فشار حداکثری به این متحدان کم‌زور خود در برجام است.
عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی در مورد نقش کشورهای اروپایی در کمک به ایران به منظور گذار از دوران تحریم گفته است: «اروپا یا باید از ما نفت بخرد یا خط مالی ایجاد کند.» اما همانطور که زنگنه اعلام کرده٬ اروپایی‌ها به خاطر اهمیت روابط سیاسی و اقتصادی خود با آمریکا٬ نمی‌توانند از ایران نفت بخرند و در عین حال چند و چون استفاده از سازوکار مالی اینستکس٬ همچنان در هاله‌ای از ابهام است. در روزنامه «نیویورک تایمز» آمریکا٬ «جرمی شاپیرو» از مقام‌های سابق وزارت خارجه این کشور و عضو «اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا» هم در زمینه تعهدهای مالی اروپا به ایران گفت: «اروپایی‌ها در بعد اقتصادی کاری از پیش نخواهند برد. حتی اگر پس از یک سال تلاش٬ این سازوکار مالی را راه بیندازند، اینستکس آنچه ایران می‌خواهد را انجام نخواهد داد.»
اما تلاش دولت و بخشی از حاکمیت برای سرپاماندن اقتصاد ایران، به این در و آن در زدن برای فروش نفت محدود نمانده است.
دولت روحانی در این روزها خود را اصطلاحا به آب و آتش می‌زند تا هر جور شده پول بیشتری وارد کشور شود. دیروز علی ربیعی سخنگوی دولت اعلام کرده که با دستور رییس جمهور روحانی٬ از این پس گردشگران خارجی بدون مهر فیزیکی و ثبت در پاسپورت می‌توانند به ایران سفر کنند و به این ترتیب گردشگران خارجی به خاطر مهر ایران٬ در صورت ورود به آمریکا با مشکل روبرو نشوند.
هر چند در حال حاضر ایران مقصدی ارزان‌قیمت و مناسب برای گردشگران خارجی محسوب می‌شود با این وجود زیرساخت‌های بخش گردشگری از جمله صنعت هوانوردی٬ حمل و نقل جاده ای و هتلداری از آمادگی چندانی برخوردار نیستند. از سوی دیگر سخت‌گیری‌هایی که در حوزه آزادی‌های اجتماعی وجود دارد و انعکاس آن در رسانه‌های بین‌المللی گردشگران را برای انتخاب ایران به عنوان مقصد سفر مردد خواهد کرد هر چند اگر ویزایشان بدون مهر باقی بماند. به هر روی این تصمیم دولت نشان می‌دهد که دولت روحانی پس از پاسخ رد خامنه‌ای به تلاش میانجی‌گرانه نخست وزیر ژاپن برای حل تنش بین ایران و آمریکا٬ به دنبال آن است که حتی با کمک گرفتن از حداقل‌های ممکن٬ پول به داخل کشور بیاورد و بخشی از نیازهای جاری را تامین کند.
فساد داخلی یا تحریم؟
در حالی که به نظر میرسد دولت برای فروش نفت و ورود ارز به هر دری می‌زند، در بین مخالفان و منتقدان دولت کم نیستند شمار افرادی که معتقدند تحریم بهانه است و آن چه که به اصلی‌ترین دلیل گرانی و تورم تبدیل شده٬ بی‌کفایتی و مدیریت غلط دولت است.
درحالی که دلار آمریکا در بازار آزاد ایران حدود ۱۳ هزار تومان قیمت دارد٬ دولت برای تامین کالاهای اساسی٬ دلار ۴۲۰۰ تومانی در اختیار واردکنندگان می گذارد و میلیاردها دلار صرف پرداخت یارانه تامین هزینه واردات کالاهای اساسی می‌شود اما قیمت ها و افزایش آن نشان از آن دارد که کالای مزبور٬ کماکان با دلار آزاد در اختیار مردم قرار می‌گیرد.
با وجود اخطار کارشناسان درباره فسادزا بودن ارز ۴۲۰۰ تومانی امروز رییس بانک مرکزی اعلام کرد «نرخ نیمایی حذف نمی شود و الان قیمت آن به ارز آزاد نزدیک است.»
منتقدان جمهوری اسلامی می‌گویند که ایران در کنار تمام تلاش‌های رسمی و دیپلماتیک از اعمال خرابکارانه هم برای جبران عدم فروش نفت خود و فشار به کشورهای فروشنده و خریدار نفت منطقه دریغ نمیکند.
منتقدان جمهوری اسلامی می‌گویند که ایران در کنار تمام این تلاش های رسمی و دیپلماتیک از اعمال خرابکارانه هم برای جبران عدم فروش نفت خود و فشار به کشورهای فروشنده و خریدار نفت منطقه دریغ نمیکند. کشمکش های لفظی فراوانی بین ایران و ایالات متحده و کشورهای عرب منطقه بر سر انفجار نفتکشها در بند فجیره و حمله به نفتکشهای ژاپنی در دریای عمان وجود دارد. انفجارهایی که مخالفان جمهوری اسلامی آن را خرابکاری این حاکمیت در بازار نفت و ایران آن را تلاش دشمنان برای سوق دادن این کشور به سوی جنگی ناخواسته میداند.