زیتون-پریا منظر زاده: ۲۰ سال پس از «زمانی برای مستی اسب‌ها» که حکایت رنج های کول‌بران بود، کول‌بران و اسب‌هایشان براثر شلیک ماموران کشته می‌شوند و به گفته نماینده مجلس با طرح جدید دولت ۸۰ هزار نفر از آنان بیکار شده‌اند.
از فروردین ماه کول‌بران بار دیگر خبر ساز شده‌اند. مرزهای غربی که زمانی یکی از مراکز گردشگری و خرید در ایران بود حالا سوت و کور است. معابر مرزی بسته شده و داد و ستد کالا صورت نمی‌گیرد. هفته گذشته، مردم معترض به طور نمادین سفره‌های خالی در شهرهای استان کردستان پهن کردند.
در آخرین واکنش وزیر کشور ایران وعده داد که مشکل کول‌بران در یک هفته آینده حل خواهد شد.
وزیر کشور روز یکشنبه ۲۶ آذر ۹۶ از مصوبه هیئت دولت برای «متوقف شدن کولبری» و ایجاد ۱۵ بازارچه مرزی خبر داده و در عین حال گفته بود که این تصمیم «آثار اجتماعی و امنیتی در پی خواهد داشت».
عبدالرضا رحمانی فضلی از معاون امنیتی انتظامی این وزارت کشور خواست در جلسه مشترک با استانداران مرزی و دستگاه‌های مسئول ظرف یک هفته آینده موانع پیش روی فعالیت کول‌بران در استان‌های مورد نظر را بررسی و راه‌کارهای پیشنهادی را ارائه کنند.
وی درعین حال بر طرح دولت تاکید کرد و گفت که دولت «با طرح جدیدی که اخیرا به تصویب رسانده بدنبال ساماندهی فعالیت کولبری در استان های مرزی است».
روز یکشنبه هم جلسه بررسی آخرین وضعیت بازارچه های مرزی به ریاست وزیر کشور برگزار و برخی از مواد آیین‌نامه ساماندهی مبادله کالا در بازارچه‌های غیر رسمی موقت مرزی مورد بازنگری قرار گرفت.
وزارت کشور اشاره‌ای به جزئیات تغییرات در این آئین‌نامه‌ها نکرده است.
استاندار کردستان هم از اختصاص ۱۵ میلیارد تومان برای توسعه، تجهیز و ایجاد زیرساخت‌های لازم در بازارچه‌های مرزی کردستان از جمله بازارچه سیرانبند بانه در سال ۹۷ خبر داده بود. هر چند معلوم نیست این گفته تنها برای آرام کردن مردم بوده یا تصمیم عملی در این زمینه وجود دارد.
وزیر کشور روز یکشنبه ۲۶ آذر ۹۶ از مصوبه هیئت دولت برای «متوقف شدن کولبری» و ایجاد ۱۵ بازارچه مرزی خبر داده و در عین حال گفته بود که این تصمیم «آثار اجتماعی و امنیتی در پی خواهد داشت».
در اسفند ماه سال گذشته نیز در شهر بانه طرح «مبادلات مرزی کالا به شیوه پیله‌وری و با استفاده از کارت الکترونیک مرزنشینان» آغاز شد.
علی معقول، سرپرست مرکز واردات و امور مناطق آزاد و ویژه گمرک ایران، تخفیف ماهیانه ۵۰۰ هزار تومان بابت ورود کالا و معافیت کامل ۴ درصد مالیات کارت بازرگانی را از جمله مزایای این کارت اعلام کرده بود.
با این طرح دولت تنها یک مرز را برای کول‌بران بازگذاشته و معابر دیگر را بسته است.از آغاز فروردین ماه نیز اعتصاب بازاریان برخی از شهرهای استان کردستان آغاز و این اعتراض‌ها به مرور گسترده‌تر شده است.
در مقابل معترضان اعلام کرده‌اند که با این طرح دولت تنها یک مرز را برای کول‌بران باز گذاشته و معابر دیگر را بسته است. از آغاز فروردین ماه نیز اعتصاب بازاریان برخی از شهرهای استان کردستان آغاز و این اعتراض ها به مرور گسترده‌تر شده است.
در همین حال وب سایت «کردپا» خبر داد که اداره اماکن بوکان صاحبان پاساژها و معتمدین بازاریان را تهدید کرده که به اعتصاب سراسری بازاریان در کردستان ملحق نشوند.
در روزهای گذشته نیز ماموران امنیتی در شهرهای مریوان، بانه و جوانرود بازاریان را تهدید کرده بودند که به اعتصاب خود پایان دهند.
نماد مواجهه حکومت با این اعتراض‌ها سفر سعید جلیلی، نماینده رهبر جمهوری اسلامی، به کردستان بود. موضوعی که انتقاد عبدالله رمضان‌زاده، سخن گوی دولت محمد خاتمی و استاندار کردستان در دولت اول او، را به دنبال داشت.
وی در توئیتر خود نوشت:آقای رئیس‌جمهور، هیئتی برای بازرسی به شهرهای مرزی کردستان بفرستید تا برایتان بگویند وزیر کشور شما چه بلائی بر سر کسب و کار مردم محروم سقز، بانه و مریوان آورده است. تا دیر نشده فکری بکنید. به جای اعزام آقای جلیلی، وزیر بازرگانی را بفرستید».
در جلسه سخنرانی سعید جلیلی در بانه نیز یادگار صادقی،از کاسبکاران بانه به وضعیت رخ داده اعتراض کرد و برخی وب‌سایت ها از بازداشت وی خبر دادند.
وی خطاب به سعید جلیلی گفت :«تا الان پنج شش ماه است در مرزها کول‌برکشی شده است. نیروی انتظامی درست است در مرزها از کمر به پایین حق تیر دارد، ما هم می‌توانیم به اندازه خودمان از قانون حرف بزنیم، ولی تا می‌آییم دهنمان را باز کنیم، یکی می‌آید گوشمان را می‌گیرد که ساکت باش».
وی تاکید کرد:«بگذارید رک حرف بزنم آقای جلیلی، ما چهار روز است اعتصاب کردیم، فرماندار نیامده بگوید آقا چکار می‌‌کنید، نیروی ضد شورش برایمان فرستادند، ۲۰ سال است تا حالا یک درگیری در بانه دیدید؟ ندیدید؟ به خاطر چه؟ مردم دنبال کار هستند، کار باشد هیچ مشکل نداره».
استاندار کردستان در دولت اول محمد خاتمی«آقای رئیس جمهور، هیئتی برای بازرسی به شهرهای مرزی کردستان بفرستید تا برایتان بگویند وزیر کشور شما چه بلائی بر سر کسب و کار مردم محروم سقز، بانه و مریوان آورده است.به جای اعزام آقای جلیلی، وزیر بازرگانی را بفرستید».
با این حال هیوا بلند همت،عضو شورای شهر بانه گفت: « از بازاری‌ها کسی دستگیر نشده است حتی فردی هم که اعتراض شدیدی در فضای مجازی کرده بود، دستگیر نشد، شاید تذکری به او داده باشند. اگر کسی هم بازداشت‌شده باشد به خاطر تخریب اموال عمومی بوده به جرم اغتشاش بوده و کسی به خاطر تحصن و اعتصاب بازداشت نشده است».
روزنامه ایران نیز در گزارشی نوشت که مردم انتظار داشتند جلیلی به مشکلات اخیر بانه بپردازد با سخنرانی جلیلی درباره مسائل منطقه و روابط ایران با همسایگان مواجه شدند و در واکنش به این اظهارات برخی مسجد را ترک کردند بعد از این جلیلی به مسائل بانه ورود کرد.
به جز اتفاقات ماه‌های اخیر پیش از این نیز کشته شدن کول‌بران به ضرب گلوله نیروهای نظامی و انتظامی، موجب خشم مردم استان‌های غربی شده بود. انتشار تصاویری از شلیک به قاطر کول‌بران نیز بازتاب گسترده ای در رسانه ها و شبکه های اجتماعی داشت.
شهریورماه ۹۶ نیز در پی کشته شدن دو کول بر در شهرستان بانه از سوی نیروهای انتظامی ماه موجی از تظاهرات گسترده علیه کشتن کول‌برها در مناطق مختلف شرق کردستان به راه افتاد.
مرکز دموکراسی و حقوق بشر کردستان آذرماه ۱۳۹۶ گزارش داد که در سال گذشته ۶۶ کول‌بر بر اثر تیراندازی نیروهای امنیتی کشته شدند و ٨٨ تن دیگر زخمی شده‌اند.
در واقع، کول‌برها نمود بارز مشکل اشتغال در کشور هستند؛ مشکلی که مردم مرزنشین را وادار می کند برای دستمزدی اندک کارهای سنگین انجام دهند.
در گذشته نیز بازارچهًهای مرزی به دلایلی همچون «غیرفعال بودن» در دوره‌هایی تعطیل شده بود اما به این مساله به اندازه امروز حساسیت برانگیز نبود.
به هرحال آنچه امروز از این وعده‌ها نصیب مردم شده، بازارچه های بسته، و بیکاری بیش از پیش است. اعتراضات مردم منطقه در هفته اخیر موجب دستگیری دست‌کم ۱۲ نفر و دخالت یگان ضد شورش شده است.
کولبری راهی است که جمعیت مرزنشین برای خود یافته تا در شرایط بحران اقتصادی حداقل های زندگی را به دست آورد. برخی کولبری را «معصومانه ترین نوع قاچاق کالا» می خوانند؛ آنقدر« معصومانه» که همه از دولت می‌خواهند چشم‌هایش را بر این نوع قاچاق کالا ببندد. حتی رهبر ایران هم گفته که مرادش از مبارزه با قاچاق، مبارزه با کول‌بر ضعیف نیست.
در واقع، کول‌برها نمود بارز مشکل اشتغال در کشور هستند؛ مشکلی که مردم مرزنشین را وادار می‌کند برای دستمزدی اندک کارهای سنگین انجام دهند.
در ماه‌های اخیر که مشکلات کول‌بران رسانه ای شده، آنها بارها در مصاحبه‌ها گفته اند که می‌دانند کارشان برای اقتصاد کشور زیانبار است، اما چاره‌ای جز این ندارند.
این در حالی است که قاچاق کالا از طریق کولبری تنها نیم درصد از قاچاق کالای کشور را تشکیل می‌دهد.
رسول خضری، نماینده مردم سردشت و پیرانشهر در مجلس شورای اسلامی بهمن ماه ۱۳۹۶ در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری خانه ملت، گفته است که ۹۵ و نیم درصد قاچاق از طریق معابر رسمی و با کانتینر وارد کشور می شود.
کول‌برها در هر بار رفت و برگشت بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان دستمزد دریافت می‌کنند. آنان با این دستمزد اندک خطرهای جانی بسیاری را می‌خرند و در حین کار دچار حادثه می‌شوند. مرگ‌های تلخی همچون گیرکردن طناب دور گردن، افتادن از کوه یا ماندن زیر بهمن را باید به شلیک مستقیم نیروهای نظامی و انتظامی افزود.
حتی مجلس شورای اسلامی نیز اولویتی برای مشکلات آنان قایل نیست. به عنوان مثال، پس از کشته شدن کول‌بران با گلوله نیروهای سپاه، مجلس با یک فوریت ساماندهی معابر کولبری و ته لنجی موافقت نکرد و موضوع به صورت عادی بررسی شد.
تنها نمایندگان حوزه‌های انتخابیه مناطقی که کول‌بران در آنها مشغول به کارند گاهی لب به اعتراض می‌گشایند.
جلال محمودزاده، نماینده مهاباد، با ابراز تاسف از اینکه مرزها در شرق، غرب و بنادر به فرصت انحصاری برای عده‌ای تبدیل شده، می گوید:« کول‌بران به خاطر تنها ۱۰۰ هزار تومان و با شغل سخت کولبری به ناچار در سردترین روزهای سال امرار معاش می‌کنند و ۳۰۰ کیلو بار را به دوش می‌کشند و زیر برف و بهمن می‌مانند. این در حالی است که افرادی تنها با یک تماس تلفنی و بدون طی مراحل قانونی از مرزها هزاران تن محصول وارد می‌کنند».
بسته شدن مرزها شرایط بحرانی مناطق غرب کشور را بحرانی‌تر خواهد کرد. علاوه بر افزایش مشکل اشتغال در این مناطق، بر خشم مردم افزوده می‌شود و این شرایط ممکن است افرادی را که در شرایط عادی کاری به سیاست ندارند به خیابان‌ها بکشاند.