زیتون-مهدی تاجیک: تظاهرات ضد حکومتی در شهرهای مختلف ایران روز جمعه نیز ادامه پیدا کرد و شعارهای شرکت‌کنندگان در تجمع‌ها در مخالفت با رهبران جمهوری اسلامی و سیاست‌های کلان نظام شنیده شد.
هماهنگی برای تجمع روز جمعه از طریق فراخوان‌ها در شبکه‌های اجتماعی صورت گرفته بود و شهرهای کرمانشاه٬ ساری٬ اهواز٬ قزوین٬ کرج٬ اصفهان٬ قم و زاهدان شاهد حضور تعداد قابل توجهی از معترضان بود.
معمای سازماندهی تجمع
فراخوان برای تجمع‌های اعتراض آمیز ابتدا در شهر مشهد داده شد و روز پنجشنبه صدها نفر از معترضان به خیابان آمدند و شعارهایی در مخالفت با سیاست‌های نظام سر دادند.
شواهدی در دست است که نشان می‌دهد تجمع مشهد در ابتدا توسط گروه‌های افراطی نزدیک به حاکمیت با هدف حمله به دولت روحانی برنامه‌ریزی شده بود. پوسترها و فراخوان‌های تلگرامی در گروه‌های اصول‌گرایان گویای آن است که تجمع مشهد با عنوان «اعتراض به گرانی» به طور ویژه در صدد حمله به دولت روحانی بوده است. برخی شاهدان عینی در آن تجمع نیز در بیان مشاهدات خود گفته‌اند که هسته اولیه تجمع را گروهی از بسیجی‌ها شکل دادند اما با افزوده شدن تعداد بیشتری از مردم به صف تجمع‌کنندگان٬ شعارها نیز تغییر کرد و کلیت جمهوری اسلامی را هدف قرار داد.
هنوز مشخص نیست که آیا اعتراض‌های روز اخیر به شهرهای دیگر کشور گسترش خواهد یافت یا این که سرکوب‌ها و برقراری جو امنیتی مانع تداوم آن خواهد شد
در تجمع مشهد شعارهایی از جمله:«اسلام را پله کردین٬ مردم را ذله کردین»٬ «نه غزه نه لبنان جانم فدای ایران» در کنار شعار «مرگ بر روحانی» و «مرگ بر گرانی» شنیده می‌شد.
احمد علم‌الهدی امام جمعه مشهد در واکنش به تجمع روز پنجشنبه گفته است که «مطالبات مردم در مساله مقابله با گرانی به حق است٬ اما عده‌ای سودجو از مطالبه بر حق مردم سوءاستفاده کردند.»
اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهور هم در نخستین واکنش به تجمع‌های اعتراض آمیز در شهر مشهد گفته که «مسائل اقتصادی را بهانه کرده‌اند که به نظر می آید پشت این قضیه مساله دیگری باشد.»
او هم این فرضیه که سازماندهی تجمع‌ها را گروهی از مخالفان اصول‌گرای دولت بر عهده داشته‌اند دامن زده و به آنها هشدار داده «وقتی که جریان اجتماعی راه افتاد وحرکت سیاسی درخیابان اتفاق افتاد٬ حتما کسی که آن را شروع کرده‌اند ادامه دهنده و کنترل کننده پایان آن نخواهند بود و دیگرانی خواهند بود که بر آن جریان سوار خواهند شد.»
نفی سیاست‌های کلام نظام
ادامه یافتن تظاهرات در شهرهای مختلف که از صبح تا غروب روز جمعه در برخی شهرهای کشور انجام شد٬ باعث بهت و حیرت بسیاری از ناظران مسائل سیاسی ایران شده است. آنها که تجمع مشهد را صرفا یک اشتباه تاکتیکی از سوی اصول‌گراها تلقی می‌کردند برای تجمع‌های روز جمعه هنوز جوابی نیافته‌اند.
در این تجمع‌ها هم شعارهای مشابهی در محکومیت حمایت ایران از سوریه و لبنان سر داده شد. یکی از وجوه تمایز این اعتراض‌ها نسبت به تظاهرات‌های سال قبل این است که معترضان به صورت ویژه در صدد محکوم کردن طبقه روحانیت به عنوان عامل مشکلات کنونی کشور و در درخواست برای کناره‌گیری آنها هستند.
شعارهای «آخوندا حیا کنید٬ مملکت رو رها کنین» و «حقوق ملت ما زیر عبا است امروز» بیانگر وجوهی از دغدغه گروهی از شهروندان است که صدای آن به دلیل شدت سرکوب عموما شنیده نشده است.
شعارهایی در حمایت از رژیم پهلوی نیز در تجمع شهرهای مختلف شنیده شده است که گستره این شعارها و تنوع آن در نوع خود بی سابقه است. شعار «رضا شاه روحت شاد» که روز پنجشنبه در جوار مسجد گوهر شاد مشهد سر داده شد و شعارهای «ای شاه ایران برگرد به ایران» و «ایران که شاه نداره٬ حساب کتاب نداره» نمایانگر تمایل گروهی از معترضان به بازگشت نظام سلطنتی به عنوان بدیل وضع موجود است.
تمایز با اعتراض‌های قبلی
هنوز مشخص نیست که آیا اعتراض‌های روز اخیر به شهرهای دیگر کشور گسترش خواهد یافت یا این که سرکوب‌ها و برقراری جو امنیتی مانع تداوم آن خواهد شد.
دولت حسن روحانی در تازه‌ترین اقدام خود تصمیم به برگزای یک جلسه فوق‌العاده گرفته است ولی جزییات بیشتری از این جلسه فاش نشده است. پیشتر٬ محسن همدانی معاون استاندار تهران گفته بود که «با هرگونه تجمع در میادین پایتخت برخورد قاطع صورت می‌گیرد.»
هشدار او واکنش به فراخوان‌هایی بود که برای برگزاری تجمع روز جمعه در میدان ولی عصر تهران در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد.
روایت‌ها و عکسهای شاهدان عینی نیز گویای آن است که اطراف میدان ولی عصر از صبح روز جمعه در قرق نیروهای امنیتی بوده است تا امکان هرگونه تجمع اعتراضی سلب شود. برای نهادهای امنیتی این نگرانی جدی وجود دارد که تظاهرات به تهران کشیده شود و هزینه‌های برخورد با آن به مراتب افزایش یابد.
تفاوت کلیدی و اساسی تجمع‌های کنونی با موارد قبلی این بوده که به جای تهران از شهرستان‌ها شروع شده است. برخی تحلیل‌گران بر همین اساس معتقدند که تجمع‌های فعلی نه از سوی طبقه متوسط شهری بلکه از سوی حاشیه‌نشین‌ها و گروه‌های محروم‌تر جامعه ترتیب داده شده است.
بهرحال تجمع‌های کنونی بزرگترین اعتراض‌های عمومی از سال ۱۳۸۸ تاکنون است. برخی از شعارها همچنان بر مدار مطالبات آن سال می‌چرخد اما دستکم تاکنون صداهایی در حمایت از رفع حصر رهبران جنبش سبز یا سایر شعارهایی که وجه ممیزه آن نوع از تظاهرات است در تجمع‌های اخیر شنیده نشده است