زیتون ـ مهسا محمدی: از شامگاه یکشنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۶ که زلزله از کرمانشاه در ایران تا حلبچه در عراق را لرزاند تا به امروز، هنوز پس‌لرزه‌های آن ادامه دارد؛ پس‌لرزه‌هایی که نه در کانون زلزله در ازگله کرمانشاه که در تهران رخ می‌دهد و کسانی که در ۱۱ ماه اخیر با این موضوع درگیر بودند را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
داستان از این قرار است که صادق زیباکلام، علی دایی و برخی از دیگر چهره‌های سرشناس در روزهای اخیر تصویری از یک احضاریه را منتشر کرده‌اند که در آن از آنان خواسته شده تا برای ارائه پاره‌ای از توضیحات در مورد چگونگی و میزان جمع‌آوری کمک‌های مردمی در زمان زمین‌لرزه سرپل ذهاب، به مرکز تشخیص هویت پلیس آگاهی ناجا مراجعه کنند.
محمدرضا مقیمی، رئیس پلیس آگاهی ناجا درباره این احضارها گفته است که «پلیس آگاهی ناجا ضابط قوه قضائیه است و وظیفه اجرای دستورات قضایی را دارد.» به گفته وی پلیس در مورد چند نفر قبلا چند بار مراجعه کرده و جوابی ندادند و ماموران مجبور شدند برای اجرای دستور قضایی احضاریه را الصاق کنند. از سوی دیگر محمدحسین صادقی دادستان عمومی و انقلاب استان کرمانشاه، هم در این‌باره گفته است که این احضار و دعوت‌ها به معنای این نیست که فرد دچار تخلف یا انحراف شده است، بلکه برای ادای توضیحات و رفع ابهامات است.
زلزله بی‌پایان
با وقوع این زلزله ۷٫۳ ریشتری، بر اساس آمار رسمی منتشر شده ۶۲۰ کشته و حدود ۱۰ هزارنفر زخمی برجای ماند و حدود ۷۰ هزار نفر هم سرپناه خود را از دست دادند.
بعد از امدادرسانی‌ها و آواربرداری‌های ابتدایی مشکل اصلی اسکان کسانی بود که خانه‌های خود را از دست داده بودند، از خانه‌های گلی در روستاهای دور گرفته تا ساکنان مسکن مهر در سرپل ذهاب.
کار هلال احمر که به پایان رسید ارتش و سپاه مسئول بازسازی و اسکان شدند. سپاه مسئول بازسازی روستاها و ارتش مسئول شهرها شد. ۱۹۳۰ روستا و ۷ شهر درگیر بودند. از مجموع ۳۰ هزار خانه حدود ۱۵ هزار خانه تخریب شدند که ۱۱ هزار خانه در روستاها و ۴ هزار خانه در شهرها بوده است. برآوردهای اولیه بنیاد مسکن نشان داد که برای بازسازی کرمانشاه به ۲۷۰۰ میلیارد تومان تسهیلات و ۵۰۰ میلیارد تومان کمک بلاعوض نیاز است.
با مشخص شدن شدت و وسعت خسارات و دست‌به‌دست شدن اخبار و فیلم‌های مربوط به آن، موجی از کمک‌های مردمی به سوی این منطقه روانه شد. کانون‌های مردمی متعددی برای جمع‌آوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی شکل گرفت. پول‌های مردم به حساب‌های اعلام شده از سوی افراد شناخته‌شده از ورزشکاران گرفته تا بازیگران و اساتید دانشگاه و حتی «شاخ‌های اینستاگرام» واریز شد.
از یک سو گزارش بازسازی و اسکان از سوی نیروهای دولتی و حاکمیتی در رسانه‌های رسمی می‌رسید و اینکه کار با نهایت سرعت و دقت در حال انجام است. اعلام شد که دولت برای احیای زیرساخت‌ها امسال ۱۲ هزار و ۵۶۰ میلیارد ریال اعتبار در نظر گرفته است، یعنی حدود یک سوم مبلغ مورد نیاز برای بازسازی تمام و کمال.
با این وجود اخبار و فیلم‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی رد و بدل می‌شد حاکی از ادامه سرگردانی و بی‌خانمانی زلزله‌زدگان بود. این باعث شد که کمک‌های مردمی که باز هم تحت تاثیر شبکه‌های اجتماعی به حجم بالایی رسیده بود روانه حساب‌های داوطلبان غیرحاکمیتی شود.
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در این باره گفت که «تنها یک خانم در منطقه زلزله‌زده اقداماتی را انجام داده است و دیگر افرادی که برای کمک‌رسانی به مردم زلزله‌زده مبالغی را جمع‌آوری کرده بودند، اقدام خاصی انجام نداده‌اند و با دستگاه‌های مربوطه هماهنگ نشدند.»
او همچنین گفته است که برخی از این افراد بدهکار بانکی بودند و بانک این مبالغ را برداشت کرده است و همچنین یکی از افرادی که اقدام به جمع‌آوری کمک برای مناطق زلزله‌زده کرده بود به آنجا رفته و کلنگی را هم برای شروع اقدامات به طور نمادین بر زمین زده، اما هیچ اقدام دیگری انجام نداده است.
پروژه‌های سلبریتی‌ها
احتمالا منظور رئیس سازمان مدیریت بحران از آن «خانم» یکی از نیروهای داوطلبی است که در این میان نام او زیاد شنیده شد، نرگس کلباسی اشتری ، نیکوکار اصفهانی و دوتابعیتی بریتانیایی ـ ایرانی که پیش از این در هند برای کودکان یتیم و معلول پرورشگاه می‌ساخت و پس از حادثه‌ای که به قتل غیرعمد یک کودک منجر شد، متهم و زنندانی شد و در نهایت در مارس ۲۰۱۷ و با حکم دادگاه تجدیدنظر در شهر رایاگادا و با حمایت دولت ایران تبرئه و آزاد شد. حالا به کرمانشاه رفته، خانه می‌سازد و تحویل می‌دهد و گزارش آن را به صورت روزانه در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کند. او از کسانی است که به نظر میرسد در روند کار با مانعی روبرو نشده است .
افراد مشهور دیگر مانند علی دایی و صادق زیباکلام هم که احضار شدند، گزارش دریافت‌ها و هزینه‌کردهای خود را ارائه دادند.
علی دایی در اعتراض به این حکم در اینستاگرام خود نوشته است که «آخر و عاقبت یازده ماه تلاش شبانه‌روزی برای ساخت و ساز خانه‌های مردم زلزله‌زده کرمانشاه احضار به آگاهی» بود. او توضیح داده است که یک‌بار دادسرای اصفهان و بعد دادسرای مشهد حسابش را بست و«مقامات رسمی و غیر رسمی» شایعه‌پراکنی کردند و «بیشتر توان فکری و مالی» او صرف پاسخگویی به مراجع شد.
کل مبلغ واریز شده به حساب این فوتبالیست یازده میلیارد و صد و بیست و سه میلیون تومان بوده که به گفته او «محل هزینه ریال به ریال این پول تا به الان، در دو جلد زونکن به همراه تمامی مدارک ارائه شد.»
صفحه اینستاگرام صادق زیباکلام هم از توقیف حساب این استاد دانشگاه تهران و احضار وی خبر داد . پروژه‌ای که زیباکلام برای پول‌های جمع‌آوری شده تعریف کرده بود، ساختن مجموعه‌ای با عنوان «دهکده امید» بود و او حالا می‌گوید که برای دفاع از اهالی این دهکده هم به ریاست محترم قوه قضاییه اعتراض خواهد کرد و هم به کمیسیون اصل ۹۰.
پیش از این هم مهدی اصلانی، فیلمبردار سینما، هم با معرفی خود به عنوان نماینده نیکی کریمی، درباره پول‌هایی که از مردم برای کمک به مناطق زلزله زده غرب کشور جمع کرده بودند گفت که قرار است پول‌ها صرف پروژه ای با عنوان «خانه فرهنگ» شود. اصلانی تاکید دارد که «ما ابتدا با چند نهاد صحبت کردیم ولی دیدیم دیدگاه‌های آنها با ما متفاوت است و ترجیح دادیم مستقل عمل کنیم. »
روایت‌های متفاوت مسئولان و افراد شناخته شده از شکل هزینه‌کرد آنان از محل کمک‌های مردمی را می‌توان بخشی از آشفتگی اقتصادی در نظارت و کنترل منابع اختصاصی در کشور دانست. در همان روزهای ابتدایی زلزله بر اساس دستور وزارت اقتصاد، از مجموع رقم پرداخت شده، مبلغ ۱۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان به خزانه معین استان کرمانشاه، ۱۰ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان خزانه معین استان ایلام، ۱۰ میلیارد تومان ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۳۰۰ میلیارد تومان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۴۵ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۱۰ میلیارد ریال جمعیت هلال احمر، ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان جمعیت جوانان هلال احمر، ۵ میلیارد تومان اورژانس کشور و ۱۰ میلیارد تومان اورژانس تهران از محل منابع مدیریت بحران، خارج از نوبت و بدون فوت وقت پرداخت شد.
پرداخت‌هایی که در طی سال گذشته نه تنها گزارشی از شکل هزینه‌کرد آن ارائه نشد، بلکه با فرض ارائه آن به دستگاه ذیربط و عدم انتشار آمار، اثر چندانی از اختصاص منابع در این منطقه که هنوز زلزله زده است، قابل مشاهده نیست. آنچه کمک‌های نقدی و غیرنقدی و حتی حضوری مردمی را به سوی کرمانشاه روانه کرد، که حتی در مواقعی حتی مخل و ناکارآمد هم بود، احتمالا علاوه بر نوع‌دوستی عدم اطمینان کافی به دستگاه‌های حاکمیتی برای حل این بحران بود.
تلاش حاکمیت برای مدیریت همه منابع موجود و سروسامان دادن به آن و جلوگیری از سواستفاده‌های احتمالی هر چند منطقی به نظر میرسد، اما «دیدگاه‌های متفاوت» و دایره تنگ خودی‌ها افراد زیادی را از این دایره بیرون نگاه می‌‌دارد و پارامترهای غیرمرتبطِ موثر بر پذیرش این فعالان، فاصله میان آنان و حاکمیت را روزبروز بیشتر و روابط را خصمانه‌تر می‌کند.