زیتون ـ نیلوفر سعیدی: بنیامین نتانیاهو دو روز پیش در نشست کابینه اسرائیل در مورد نتایج سفر اخیرش به روسیه گفت: «در دیدار با پوتین با ایجاد کمیته مشترکی با روسیه و با مشارکت دیگر طرف‌های خارجی برای خارج کردن نیروهای خارجی از سوریه به توافق رسیدیم. ولادیمیر پوتین با خروج نیروهای خارجی که بعد از سال ۲۰۱۱ و با شروع جنگ داخلی وارد خاک سوریه شدند، موافق است.»
همزمان امروز سخنگوی کاخ کرملین هم از تشکیل «کارگروه سوریه» توسط روسیه و اسرائیل به منظور «نابودی تروریسم و برقراری ثبات در سوریه» خبر داد.
این تصمیمی است که در ۲۷ فوریه در مسکو و در دیدار پوتین و نتانیاهو گرفته شد؛ هر چند ساختار و ترکیب این کارگروه هنوز مشخص نیست، اما در این میان سوال مهم برای ایران این است که آیا جایی در این کارگروه خواهد داشت؟
اگر چه در سالیان اخیر٬ بارها در مورد ضرورت خروج نیروهای خارجی از سوریه صحبت شده٬ اما شاید هیچکدام از این گفته‌ها به اندازه‌ی درخواست نخست وزیر اسراییل٬ مقامات جمهوری اسلامی ایران را حساس نکرده است.
سخنان نخست‌وزیر اسراییل با واکنش چند تن از مقامات جمهوری اسلامی ایران روبرو شد. علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در این باره گفت: «تا زمانی که بشار اسد بخواهد در سوریه می‌مانیم.»
علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در این‌بار احتمال خروج نریروهای ایران از سوریه گفت: «تا زمانی که بشار اسد بخواهد در سوریه می‌مانیم.»
در همین حال دهقانی پوده، مدیرکل خاورمیانه وزارت امور خارجه در توییتر خود نوشت: «ما هم موافقیم که در نهایت همه نیروهای خارجی باید از سوریه بروند و سرانجام به همت ملت و دولت سوریه و همپیمانان آنها٬ همه نیروهای خارجی از سوریه خارج می‌‌شوند و البته نیروهای آمریکایی و اشغالگران اسرائیلی جولان در راس آنها هستند.»
اگر چه آمار روشنی در مورد تعداد نیروهای نظامی و امنیتی ایران موسوم به مدافعین حرم در سوریه منتشر نشده اما مقامات سپاه بارها اعلام کرده‌اند که به دعوت دمشق و به شکل مستشاری در سوریه حضور دارند.
تا حدود یک سال پیش اخبار فراوانی در مورد تعداد کشته شدگان سپاه قدس و نیروهای افغانستانی و پاکستانی وابسته به ایران که تحت عنوان نیروهای مدافع حرم در سوریه در حال جنگ بودند در رسانه‌های داخلی ایران منتشر می‌شد، اما در سال ۹۷ عملا به این مساله پوشش خبری خاصی داده نشد.
حالا که کمابیش می‌توان گفت جنگ در سوریه به پایان رسیده و افراد شبه مسلح موسوم به نیروهای سوریه دموکراتیک آخرین سنگرهای گروه تروریستی و افراطی داعش را فتح می‌کنند، مساله‌ی خروج نیروهای نظامی خارجی از این کشور٬ به شکل جدی مطرح می‌شود.
تحلیل تهران از درخواست نتانیاهو
پارس تودی از خبرگزاری‌های زیر مجموعه صدا و سیما٬ پس از انتشار سخنان نتانیاهو٬ اعلام کردند که او به منظور جبران احساس شکستی که از دیدار آیت‌الله خامنه‌ای و بشار اسد به او دست داده است به روسیه سفر کرده است .
همچنین در رسانه‌های داخلی ایران این تحلیل وجود دارد که نتانیاهو از بیان این سخنان٬ اهداف انتخاباتی دارد و بخشی از مواضع او اصطلاحا مصرف داخلی دارد. در هر صورت٬ مواضع و درخواست‌های مکرر نتایناهو نشان می‌دهد که اگر چه حملات موردی ایران و اسراییل علیه همدیگر در خاک سوریه متوقف شده اما نتانیاهو علاوه بر آن که نگران است٬ می‌خواهد از فرصت سیاسی فعلی استفاده کند و این ایده را مطرح کند که با پایان جنگ در سوریه٬ دلیلی برای ماندن نیروهای سپاه قدس در خاک سوریه وجود ندارد.
اگر چه نتانیاهو اعلام کرده که در مورد خروح نظامیان خارجی با پوتین توافق کرده است٬ اما خبرگزاری روسی اسپوتنیک از قول پوتین نوشته است:« این امر وابسته به خروج تمام نیروهای مسلح از سرزمین سوریه و بازگرداندن کامل دولت به سوریه و حفظ تمامیت ارضی آن است.»
این گفته پوتین احتمالا به این معنی است که عجله‌ای برای طرح موضوع خروج از سوریه ندارد اما در عین حال نمی‌خواهد در برابر اسراییل مخالف‌خوانی کند.
از سوی دیگر روسیه پیش‌تر با وجود برخورداری از قدرت رصد هوایی و اطلاعاتی٬ مانع از حملات اسراییل به پایگاه‌های ایران در سوریه نشد و تمایل دارد ضمن همکاری با ایران٬ رابطه با اسراییل را قربانی حمایت از ایران نکند.
مقامات اسراییلی بارها اعلام کرده‌اند که بر فعالیت‌های ایران در سوریه اشراف دارند. اما ایران این مساله را رد می کند.
علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در این مورد گفته است:« با وجود تبلیغاتی که در خصوص اشراف اطلاعاتی اسراییل در سوریه می‌شود، موفقیت ۹۰درصدی ما نشان می‌دهد صهیونیست‌ها اشراف اطلاعاتی ادعایی را هم ندارند. در یک مورد به طمع حمله به انبار موشک، انبار قالیِ لوله‌شده را هدف قرار دادند که از نظر نظامی افتضاحی نابخشودنی است.»
«تا زمانی که بشار اسد بخواهد»
در چند سال اخیر٬ مقامات سیاسی٬ نظامی و امنیتی ایران بارها اعلام کرده‌اند که تا نیروهای مستشاری ایرانی به دعوت دمشق به سوریه رفته‌اند و تا زمانی که بشار اسد بخواهد در آنجا می‌مانند. واقعیت این است که شمار کشته شدگان ایران و روسیه با هم قابل مقایسه نیست و دخالت آشکار ایران در بحران سوریه در سالیان اخیر٬ هزینه‌های سنگینی برای ایران داشته است. اما چنانچه از شواهد پیداست چنین چیزی به این معنی نیست که ایران در سوریه صاحب جایگاهی شده که بواسطه آن بتواند خواسته‌های خود را بر دولت فعلی سوریه و شخص بشار اسد بقبولاند.
شواهد نشان می‌دهد که روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی٬ در سوریه صاحب جایگاه بسیار مستحکم‌تری است و اوست که می‌تواند بشار اسد را برای رد یا قبول مسائل مختلف مرتبط با اکنون و آینده سوریه٬ اقناع کند. لذا فرد تعیین کننده و تصمیم گیرنده درموضوع خروج نیروهای نظامی خارجی از سوریه٬ شخص بشار اسد نخواهد بود و نقش ولادیمیر پوتین در این موضوع پررنگ‌تر خواهد بود.
خروج نظامیان آمریکایی و اروپایی از سوریه٬ موضوعی است که تصمیم‌گیری در مورد آن٬ به اراده‌ی واشنگتن و ائتلاف غربی مبارزه با داعش ارتباط دارد اما خروج نیروهای ایرانی٬ ترکیه‌ای و روسی٬ ارتباط روشنی با تصمیمات مسکو دارد. به عبارتی دیگر٬ روسیه مهم‌ترین قدرتی است که می تواند در مورد ماندن نیروهای ایرانی در سوریه نظر دهد و حتی بر دیدگاه دمشق نیز تاثیر بگذارد. اما روسیه که در رقابت با آمریکا به دنبال حفظ موازنه است٬ دلیلی نمی‌بیند که در مقطع فعلی٬ برای خروج از سوریه٬ به دو همفکر خود در مذاکرات آستانه یعنی ایران و ترکیه٬ فشار بیاورد. اما می تواند در پشت پرده و به شکل غیررسمی٬ فضای اطلاعاتی و امنیتی سوریه را به شکلی مدیریت کند که از سویی مانع ماجراجویی اطلاعاتی ایران در نزدیکی مرز اسراییل شود و از طرف دیگر٬ از اسراییل بخواهد اقدام خاصی علیه ایران٬ انجام ندهد.
حال به نظر می‌رسد در شرایطی که هنوز در بحران سوریه٬ تکلیف مسائل مهم و حساسی همچون انتخابات و نقش بشار اسد٬ اصلاحات٬ تدوین قانون اساسی جدید٬ ارتباط مخالفین و دمشق٬ حضور ترکیه در مناطقی از شمال سوریه٬ وضعیت کردها در ساختار سیاسی سوریه و مسائلی از این دست حل نشده‌اند٬ دلیلی برای خروج زودهنگان نیروهای خارجی از سوریه وجود ندارد و درخواست نتانیاهو در شرایط فعلی٬ بیشتر معطوف به کنترل ایران در سوریه است و نه الزاما خروج ایران از سوریه.