زیتون ـ نیلوفر سعیدی: امروز مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در سفر به سوئیس گفت که ایالات متحده حاضر است با ایران بدون پیش‌شرط مذاکره کند. پمپئو در نشست خبری مشترک با وزیر خارجه سوئیس، ضمن اعلام آمادگی برای مذاکره، بر این مساله نیز تاکید کرد که آمریکا همچنان به تلاش برای «خنثی کردن سیاست‌های زیانبار ایران» ادامه می‌دهد.
پمپئو با وجود اعلام آمادگی برای مذاکره بدون پیش‌شرط، بر نکته مهم دیگری دست گذاشت که همواره محل مناقشه بوده است. او گفت «ما زمانی حاضر به گفت‌وگو با ایران هستیم که ایران مانند یک کشور عادی رفتار کند».
از سوی دیگر این روزها و در شرایطی که در نشست سران کشورهای اسلامی در مکه، کسی جز برهم صالح، رئیس جمهور عراق، حاضر به دفاع از ایران نشد، فشار آمریکا بر ایران همچنان ادامه دارد و شواهد گواه آن است که دونالد ترامپ قصد دارد علاوه بر تحریم و فشار اقتصادی، از کارت هم‌پیمانان منطقه‌ای نیز استفاده کند و نشست‌های مکه، در همین راستا برگزار شد.
عربستان سعودی توانست یک بار دیگر نقش خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای مخالف ایران نشان دهد و این پیام را به تهران بفرستد که می‌تواند در جمع کشورهای عربی و در جهان اسلام، به سیاست ایران‌ستیزی، دامن بزند. اما آن چه که در این میان اهمیت ویژه دارد، مواضع آمریکا است.
اهمیت سخنان جدید پمپئو
تا همین چند روز پیش، واشنگتن بر این موضوع اصرار می‌کرد که برای آغاز مذاکره با تهران باید شروط دوازده‌گانه که از سوی وزیر امور خارجه آمریکا اعلام شده بود، از سوی مسئولین جمهوری اسلامی ایران مورد قبول قرار بگیرد. این در حالی است که بر اساس اظهارات سران ایران، عمل کردن به شروط دوازده‌گانه آمریکا برای جمهوری اسلامی عملا ناممکن است.
با نگاهی اجمالی به شروط مزبور می‌توان دریافت که پذیرفتن بعضی بندها به ویژه موضوعاتی همچون رویکرد موشکی و نفوذ ایران در منطقه و مداخله در مسایل سوریه، عراق، لبنان، یمن به مثابه دور شدن جمهوری اسلامی از ماهیت ایدئولوژیک و سیاسی فعلی آن است.
اگر چه آمریکا اعلام کرده که برای مذاکره بدون پیش شرط با ایران آماده است، اما اصرار بر تبدیل شدن ایران به «کشور عادی»، موضوعی است که احتمال آغاز مذاکره را ضعیف می‌کند.
حال اظهارات جدید وزیر امور خارجه آمریکا و اعلام آمادگی برای مذاکره بدون پیش شرط، در نوع خود، رویدادی جدید و شایان تامل و بررسی است.
اگر چه آمریکا اعلام کرده که برای مذاکره بدون پیش شرط با ایران آماده است، اما اصرار بر تبدیل شدن ایران به «کشور عادی» ، موضوعی است که احتمال آغاز مذاکره را ضعیف می کند. چرا که تاکید بر رفتار عادی ایران، تفاوتی چندانی با همان بندهای ۱۲ گانه ندارد.
احتمالا یکی از ابتدایی‌ترین توقعات ایالات متحده از یک کشور «عادی» این است که دست از برخی اقدامات ماجراجویانه در گستره ای که آن را «محور مقاومت» می‌نامد، بردارد. چنین انتظاری می‌تواند این فرضیه را شکل دهد که اساسا، آمریکا به دنبال مذاکره نیست و صرفا به آن وانمود می‌کند و می‌خواهد با ابزارهای رسانه‌ای و تبلیغاتی، رفته رفته با ایران اتمام حجت کند. این رفتار را همچنین می‌توان انداختن توپ در زمین ایران هم دانست، تا رابطه دوکشور از این وضعیت «نه جنگ نه مذاکره» مورد تاکید آیت‌الله خامنه‌ای دربیاید. چرا که رهبر جمهوری اسلامی معتقد است جنگ نخواهد شد و مشاور عالی نظامی او یحیی رحیم صفوی هم مدعی شده که با شلیک نخستین تیر در خلیج فارس، قیمت هر بشکه نفت، فراتر از یکصد دلار خواهد رفت.
آیا ایران دست آمریکا را خوانده است؟
چنین به نظر می‌رسد که پس از چهل سال تنش و اختلاف بین آمریکا و ایران، دو طرف، شناخت کاملی از اهداف و نگرش‌های همدیگر داشته باشند. در چنین شرایطی، بعید است که ایران به احتمال آغاز مذاکره بدون پیش شرط با آمریکا، امیدوار شود.
به نظر وزیر امور خارجه ایران اما «مذاکره ایران و آمریکا خیلی محتمل نیست»
محمد جواد ظریف هم امروزدر مصاحبه با abc news تاکید کرد:« ادامه روند فشار ممکن است در بازار معامله املاک موثر باشد اما این روند در تعامل با ایران موثر نخواهد بود… هرگز یک ایرانی را تهدید نکنید، تلاش کنید احترام بگذارید، شاید کار کند.»
ظریف:«ادامه روند فشار ممکن است در بازار معامله املاک موثر باشد اما این روند در تعامل با ایران موثر نخواهد بود، هرگز یک ایرانی را تهدید نکنید، تلاش کنید احترام بگذارید، شاید کار کند.»
مواضع سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیزچندان خوشبینانه نیست.
سید عباس موسوی در واکنش به اظهارات امروز وزیر امور خارجه آمریکا مبنی بر آمادگی بدون پیش شرط ایالات متحده امریکا برای مذاکره با ایران گفت: «برای جمهوری اسلامی ایران، بازی با کلمات و بیان اهداف پنهانی در قالب کلمات جدید ملاک عمل نیست. بلکه تغییر رویکرد کلی و رفتار عملی آمریکا در قبال ملت ایران ملاک است که تاکید آقای پمپئو مبنی بر تداوم کارزار فشار حداکثری بر ایران نشان دهنده تداوم رویکرد نادرست قبلی است که لازم است اصلاح شود.»
بیان جمله‌ی معنی‌دار «احترام بگذارید، شاید کار کند» از سوی ظریف، شباهت بسیاری به سخنان حسن روحانی رئیس جمهور ایران دارد که گفته بود: «ایران ممکن است مذاکره کند به شرطی که ایالات متحده آمریکا احترام نشان دهد.»
بنابراین می‌توان گفت دست کم در شرایط فعلی، آمریکا از ایران «رفتار عادی» می‌خواهد و ایران طالب «احترام» است. مروری بر مواضع آیت‌الله خامنه ای، روحانی، ظریف و دیگر مقامات ایران، نشان می‌دهد که تعریف مشترک آنان از احترام، پایان دادن به تحریم‌ها است و علاوه بر آن، از آمریکا می‌خواهند کاری به اهداف موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران هم نداشته باشد.
تلاش ژاپن و میانجی‌های دیگر
دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا در سفر به ژاپن اعلام کرد، هر وقت که ایران آماده باشد، آمریکا برای مذاکره آماده است. این سخنان ترامپ در حالی بیان شد که قرار است شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن به تهران سفر کند و ظاهرا در سفر آبه به تهران، ایفای نقش میانجی بین ایران و آمریکا، حتی از روابط سیاسی – تجاری پکن با تهران، مهم‌تر خواهد بود. اما هنوز مشخص نیست که آیا مقامات جمهوری اسلامی ایران، نخست وزیر ژاپن را فقط به عنوان واسطه و منتقل کننده پیام خواهند پذیرفت یا او را به عنوان میانجی هم می‌پذیرند. این سوال از آن جهت اهمیت دارد که پیش از این، عراق و عمان نیز برای این هدف اعلام آمادگی کرده اند و احتمالا ایران یک همسایه را به عنوان میانجی، بر ژاپن ترجیح می‌دهد.