تجربه ترکیه و آینده اردوغان

یک: چگونه سه دهه سلطه حزب عدالت و توسعه پایان گرفت؟

در انتخابات ۳۱ مارس آراء حزب عدالت و توسعه به ۳۷ تا ۳۸ درصد سقوط کرد. اردوغان با بازی با رقم هائی که حزب اش در اتفاق با حزب حرکت ملی کسب کرده بود مدعی شد که حزب اش همچنان فاتح صندوق های رای است. این ادعا با توجه به از دست دادن اغلب شهرهای بزرگ به حزب جمهوری خواه و از دست دادن دهها شهرداری به حزب حرکت ملی بسیار دور از حقیقت است. پیروز انتخابات از یکطرف متفق اش حزب حرکت ملی است و در جبهه مخالف حزب جمهوری خواه. باوراندن این ادعا حتی به مریدان سرسپرده دشوار است.
اردوغان درشب انتخابات در حالی که تلاش میکرد ناراحتی اش را پنهان سازد اعلام کرد که زمان آن رسیده است آهنی را که داغ شده را دوباره سرد کنیم، که تا چهار سال و نیم انتخابات در پیش رو نیست، که ترکیه به تلاش و اتفاق نیاز دارد. چند هفته بعد برای همه آشکار شد که این سخنان یا برای خواب کردن مخالفان و زمان خریدن بوده یا کاملا بی ارزش و پوچ.
پیش از انتخابات کادرهای رهبری حزب عدالت و توسعه اطمینان میدادند که انتخابات ترکیه سالم ترین دنیاست. از فردای انتخابات حزب اردوغان هر روز با ادعای جدیدی مخدوش بودن انتخابات را پیش کشیدند. با اعمال فشار باز شماری در دو منطقه و باز شماری بیش از چهار صد هزار آراء باطله را تحمیل کردند. سپس باز شماری ۳۷ صندوق به تصادف را انجام دادند. علیرغم تمامی ترفندها اکرم امام اوغلو با تفاوت بیش از ۱۳ هزار رای حائز اکثریت شد. در نهایت ارگان عالی انتخابات محبور شد حکم وی را تسلیم کند. اما حزب عدالت و توسعه از پا ننشست اینبار به اعتبار اینکه تعدادی از روسای صندوق ها کارمند دولت نبودند تقاضای ابطال و انتخابات مجدد داد. در حالیکه چند انتخابات قبلی از جمله انتخاب اردوغان بهمین روال برگزار شده بود و کسی ایرادی نداشت. مضحک تر اینکه هر پاکت رای حاوی چهار برگه است، برگه رای به شهردار، به مجلس شهر، به شهردار منطقه و به بخشدار؛ و از این میان تنها رای شهردار ابطال شد زیرا که در آن سه دیگر نمایندگان حزب عدالت و توسعه حائز اکثریت شده بودند. پس از ۱۸ روز هفت نفر از یازده نفر به ابطال انتخابات رای داد و حکم شهردار پس گرفته شد. اینچنین است که مبلغان حزب حاکم برای توجیه تجدید انتخابات حتی برای هواداران خود نیز با دشواری مواجهند.

دو: چگونه حزب جمهوری‌خواه پس از یازده شکست متوالی ورق را بر گرداند؟

سیاست ورزی پیش از هر چیز مستلزم ایدئولوژی، تشکیلات و برنامه ای است که آینده بهتر برای جامعه و کشور را نوید میدهد. در دنیای امروز کسب پیروزی بدون برنامه ای روشن و انظباط تشکیلاتی ناممکن است اما تبلور این همه بیش و پیش از هر چیز در خود کاندید ها متجلی میشود. کاندید چهره مرئی ماشین انتخاباتی هست. مهم ترین شرط پیروزی باور رای دهنده به صمیمیت کاندیدا است.
وعد ه های انتخاباتی وی پیش از هر چیز با محک سجایای شخصی وی و گذشته اش سنجیده میشود.
از این منظر یکی از اهداف عمده ماشین انتخابات اکتساب باور توده ها به صمیمیت کاندیدای خودی و بی اعتبار کردن حریفان است. برای رسیدن بدین هدف در جائی چون ترکیه که پوپولیسم بطور عمیق ریشه دوانده است بکار گرفتن همه وسائل، هر قدر هم باور نکردنی باشد، امری رایج است.
از منظر دیگر پیروزی در انتخابات مستلزم شناخت همه جانبه و دقیق و ضیعت خاص و مهمترین خواست های توده و هم پوشانی و انطباق آن با برنامه و استراتژی کاندیدا است. بهر حال سخن کاندیدای و وعده های وی بایستی با شخصیت وی و سابقه و گذشته اش همخوانی داشته باشد. بدین ترتیب در پیروزی و شکست، شخص کاندید نقش عمده دارد و نخستین قدم در ایفای چنین نقشی همآهنگی کامل گفتار و کردار وی با حزب اش، انضباط تشکیلاتی وکسب پشتیبانی حد اکثری تشکیلات حزب از کاندیدای اش است.
برای فهم این نقطه عطف نگاهی به سه مولفه آن ضرورت دارد : چه شاخص های وضع این انتخابات را از قبلی ها متفاوت میسازد؟ عملکرد حزب جمهوریخواه اینبار از چه جوانبی متفاوت بود؟ اکرم امام اوغلو از چه جوانبی متفاوت بود؟

شاخص‌های وضعیت

برگ برنده حزب عدالت و توسعه در نزدیک به دو دهه سلطه اش بر ترکیه پیش از هر چیز رفاه و دست آوردهای اقتصادی است که در دهه اول حاکمیت اش به ارمغان آورده است. با آغاز دهه دوم افول اجتناب ناپذیر شتاب گرفت. زیرا که این حزب از آن موفقیت ها سکوی پرشی ساخت برای انحصار بیش ازپیش تمامی قدرت. وآنچنانکه مشهور است : قدرت فساد میآورد و قدرت مطلق فساد مطلق. دور باطل سبب شد که استقلال نسبی سه قوه از بین برود، حقوق و محاکم قضائی به ملعبه حکام بدل شود و امیال حکام قانون تلقی شود. بدیهی است که سرمایه از جائی که ازحقوق و قانون تهی شده باشد میگریزد. عوالم ترکیه در چند سال اخیر با پایان گرفتن وام های هنگفت با بهره ناچیز چند برابر شد. بدیهی است که اقتصادی در ابعاد اقتصاد ترکیه را بدون مراوده با سرمایه داران خارجی نمیتوان پیش برد.
دومین عامل مهلک شکل گیری ائتلاف ها بود. شاید بتوان گفت که این جام زهر ره آورد باغچه لی رهبر حزب حرکت ملی بود. بهر تقدیر ائتلاف اردوغان با باغچه لی اپوزیسیون را وادار به تشکیل ائتلاف کرد و بدینترتیب مشگل مهمی از پیش پای آن بر داشته شد.
خستگی، پیری و غرور کاندید افتدار ازیکسو و کاهش رای ناشی از قهر و آزردگی دهها هزار از رای دهندگان سنتی اش از جانب دیگر زمینه شکست را فراهم آورد.

حزب جمهوری‌خواه خلق

در پرتو نتایچ حاصل آمده میتوان گفت که اینباراستراتژی کمال قلیچدار اوغلو رهبر حزب در گزینش کاندیداها روشن و کارآمد بود. روشن، زیرا که انتخاب ها با ملاک کم وبیش واحدی انجام گرفت، یعنی ازمیان شهرداران مناطق آنان که کارنامه موفقی داشتند برای شهرداری شهرهای بزرگ برگزیده شدند، ازجمله امام اوغلو که ۵ سال شهردار یک منطقه استانبول بود.
مورد دیگر حصول ائتلاف کار آمد و هم آهنگی تشکیلات و بسیج امکانات حزب در پشتیبانی همه جانبه کاندیدها.

جدی‌ترین رقیب آینده اردوغان

هنگامیکه اکرم امام اوغلو بعنوان کاندید شهرداری استانبول معرفی شد فقط ۱۲ در صد نام وی را شنیده بودند بعد سه ماه برای ۹۴ در صد به چهره ای آشنا بدل شد. این موفقیت را مدیون خصلت ها و ویژگی های بسیار مهمی است که با کار مداوم طی سالیان طولانی به خطوط اصلی شخصیت وی بدل شده است. برخی از این خصوصیات کسب شده بدینقرار است : انضباط آهنین و تسلط فوق العاده بر خویشتن، دوراندیشی، قابلیت تحلیل درست وضعیت و توان مدیریتی بالا، خونسردی، نزاکت و لحن وزبانی مودبانه در عین حال محکم، قابلیت کار تیمی و مدیریت بحران و از پیش برای بدترین سناریو ممکن آماده شدن، توان سازماندهی و بکار گیری حد اکثری دستیارها و نخبگان.
اکرم امام اوغلو متاسفانه از پوپولیسم ریشه دوانده در این دیار مبرا نیست آینده نشان خواهد داد که آیا برخی جلوه های پوپولیستی کارزار انتخاباتی اش امری موقتی است یا جزء عجین شده وجودش.
همانطور که اشاره رفت حزب جمهوریخواه در دو دهه اخیر و در یازده کارزار انتخاباتی مغلوب اردوغان شد. بی شک آن حریفان مغلوب شده برخی از ویژه گی های ذکر شده بالا راداشتند اما همه جانبگی امام اوغلو و به ویژه واکنشی عمل نکردن و عرصه مجادله را خود تعین کردن نقش عمده داشت. اردوغان توانست به همه حریفان قبلی عرصه مبارزه را دیکته کند و کارزار انتخاباتی را به مجادله شخصی بدل کند. اما اکرم امام اوغلو با انضباط خدشه ناپذیر در دام نیفتاد. لحن وزبانی که با دقت و تداوم بکار گرفت نقطه مقابل زبان کینه و تفرقه و عربده رایج در این دیار بود. او دوستی را جای دشمنی، صلح وصفا را جای ستیز نشاند. جای پروژه های بتون آرمه عظیم که رانت های عظیم تر برای حواریون اقتدار را در بر دارد وعده کرد که پروژه عظیم من نشاندن لبخند بر لبان بیش از یک میلیون کودک به پناه خدا رها شده در استانبول است.
جدا از این بدون شک مهمترین چیز در طول کارزار انتخاباتی شب رای گیری و شبی که ابطال انتخابات اعلام شد و چگونگی رویاروئی وی با این دو حادثه بود.
در شب اعلام نتایج در حالیکه با ترفند های معمول واعلام گزینشی نتایج، رقیب پیروزی اش با تفاوت سه هزار رای در ۹۸ در صد صندوق ها اعلام کرد، امام اوغلو با اعلام اینکه کلیت لیست های امضاء شده صندوق ها را در اختیار دارد و ساعت به ساعت جلو خبرنگاران حاضر شدن و آخرین نتایج حاصل از تجمیع صندوق ها را اعلام کردن بازی را به هم زد. پشت پرده این موفقیت کار سازمانیافته صد هزار نفر که از ماه ها قبل برای نظارت بر صندوق ها آموزش دیده اند و کار سازمانیافته صد ها متخصص رایانه و ارتباطات و مدیریت قرار دارد.
حادثه دوم، شب ابطال انتخابات، بار دیگر خونسردی، آمادگی و سرعت تصمیم گیری امام اوغلو را نشان داد. بلافاصله بعد از این اعلام به مردم پیام داد که خونسردی خود را حفظ کنند و گفت که بزودی با آنها رو در رو سخن خواهد گفت. چند ساعت بعد در متینگی با دهها هزار مردم خشمگین، نا امید و مضطرب سخن گفت. بر بالای اتوبوس یکی از پر شورترین نطق هایش ارائه کرد. ا زعزم راسخ اش به ادامه مبارزه سخن گفت و امید را دوباره زنده کرد. پیام داد که کی گفته هنرمندان نباید حرف بزنند، صنعتگران نباید حرف بزنند، بازرگانان نباید حرف بزنند … همه بایستی حرف بزنند و اکنون بیش از هر زمان دیگری به حرف زدن نیاز است. همه بایستی حرف بزنند و همه چیز رو براه خواهد. بدینترتیب وی اعتماد و امید کاسته شده را باز سازی کرد. پیام وی پژواک گسترده ای در میان اقشار گوناگون یافت. جدا از اینکه انتخابات ۲۳ ژوئن برگذار بشود یا نه، شهرداری به امام اوغلو واگذار بشود یا نه. ترکیه در آینده از امام اوغلو بسیار سخن خواهد راند.