زیتون ـ مهسا محمدی: نگاهی به اظهارات رهبران ایران و ایالات متحده، فقط در کمتر از ۴۸ ساعت گذشته، شاید بیش از هر چیزی حاکی از بلاتکلیفی و سردرگمی این کشورها در مواجهه با یکدیگر باشد.
این موضع‌گیری‌ها گاه چنان متناقض‌اند که به نظر می‌رسد یکی از این اظهارات میتواند آنان را تا آستانه جنگ پیش ببرد و اظهارنظر دیگری دو طرف را به پای میز مذاکره بکشاند.
در آخرین اظهارنظرها حسن روحانی که در حال حاضر برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک به سر می‌برد در موضعی کاملا جدید و تا حدی دور از انتظار گفته است که اگر «تحریم‌ها رفع شود حاضرم درباره تغییرها، الحاق‌ها یا اصلاح‌های کوچکی در برجام گفت‌وگو کنم» به گزارش خبرگزاری رویترز این سخنان، امروز و در گفتگوی حسن روحانی با خبرنگاران اظهار شد. این گفته روحانی در حالی توجه رسانه‌های خارج از ایران را به خود جلب کرد که در رسانه‌های داخلی انعکاس داده نشد.
هر چند رییس‌جمهوری ایران منظور خود از «تغییرات کوچک» را روشن نکرد، اما نگاهی به محلهای اختلاف حاکی از آن است که این تغییرات میتواند درباره برنامه موشکی ایران و نقش این کشور در مناقشات منطقه‌ای یا به وجود آوردن امکان افزایش نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشد.
این اظهارات حسن روحانی در ادامه‌ی چراغ سبز دیگری بود که روز گذشته محمد جواد ظریف، در گفت‌وگو با کریستین امانپور خبرنگار شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان، به امریکا نشان داده و گفته بود که ایران حاضر است در ازای لغو تحریم‌ها اجازه « بازرسی دائمی از تاسیسات اتمی» را بدهد.
حسن روحانی: «تحریم‌ها رفع شود حاضرم درباره تغییرها، الحاق‌ها یا اصلاح‌های کوچکی در برجام گفت‌وگو کنم»
در این میان «ابتکار صلح هرمز» روحانی و «شاخه زیتون» ظریف که رهاورد آنان برای نیویورکی‌ها بود، فارغ از محتوی، لااقل در ظاهر حاوی پیام مذاکره‌اند.
ترامپ : آمریکا تجربه عراق را تکرار نخواهد کرد
در همین حال در جبهه مقابل که در روزهای منتهی به این نشست زمزمه‌هایی مبتنی بر تمایل به مذاکره شنیده می‌شد، ورق برگشته است. دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت که «تا زمانی که رفتار تهدیدآمیز ایران ادامه داشته باشد، تحریم‌ها برداشته نمی‌شود، بلکه تشدید خواهد شد.»
در لحن و سخنان رییس‌جمهور آمریکا درباره ایران هیچ نشانی از دوستی و تفاهم یافت نمی‌شد. او ایران را « یکی از بزرگترین تهدیدهای امنیتی و حامی اصلی تروریسم» و « رژیم سرکوب‌گر» خواند و گفت که «کارنامه ایران مرگ و نابودی است.» ترامپ تاکید دارد که «ایرانی‌ها آتش جنگ در سوریه و یمن را شعله‌ور نگه داشته‌اند.» و «رهبران ایران عطش خون دارند و پس از تحریم ها دست به واکنش‌های خشن زده‌اند.»
در لحن و سخنان رییس‌جمهور آمریکا درباره ایران هیچ نشانی از دوستی و تفاهم یافت نمی‌شد. او ایران را «یکی از بزرگترین تهدیدهای امنیتی و حامی اصلی تروریسم» و «رژیم سرکوب‌گر» خواند و گفت که «کارنامه ایران مرگ و نابودی است.»
با وجود این دونالد ترامپ دقایقی قبل از سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل در پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران گفت که کشورش قصد جنگ ندارد اما از منافع مردم آمریکا دفاع خواهد کرد.
به گزارش بی‌بی‌سی فارسی او تاکید کرده که « باید دید که ایران چکار می‌کند اما صرف‌نظر از همه چیز آمریکا تجربه عراق را تکرار نخواهد کرد.»
آیا روحانی و ظریف در حال تمردند؟
رهبر جمهوری اسلامی هم روز گذشته در حالی که دولت را برای پیشنهاد «تغییرات کوچک» به نیویورک فرستاده بود در صفحه اینستاگرام خود درباره احتمال مذاکره با آمریکا نوشت و گفت که از نگاه او :«مذاکره با آمریکا یعنی تحمیل خواسته‌های آمریکا بر جمهوری اسلامی ایران » و «نمایشِ موفّقیّتِ سیاستِ فشارِ حدّاکثری از سوی آمریکا.»
ادامه سخنان روز گذشته آیت‌الله خامنه‌ای اما درتناقض کامل با اظهارات امروزحسن روحانی است. او نوشته بود: « برای همین هم هست که مشاهده کردید رئیس‌جمهور محترم، وزیر خارجه، مسئولین کشور همه یک‌صدا، یک‌زبان گفتند که ما با آمریکا مذاکره نخواهیم کرد؛ نه مذاکره‌ی دوجانبه، نه مذاکره‌ی چندجانبه.»
مذاکره با آمریکا یعنی تحمیل خواسته‌های آمریکا بر جمهوری اسلامی ایران؛ 
دوّم اینکه مذاکره یعنی نمایشِ موفّقیّتِ سیاستِ فشارِ حدّاکثری از سوی آمریکا. برای همین هم هست که مشاهده کردید رئیس‌جمهور محترم، وزیر خارجه، مسئولین کشور همه یک‌صدا، یک‌زبان گفتند که ما با آمریکا مذاکره نخواهیم کرد؛ نه مذاکره‌ی دوجانبه، نه مذاکره‌ی چندجانبه. اگر آمریکا حرف خودش را پس گرفت و به آن معاهده‌ی هسته‌ای که نقض کرده بود برگشت و توبه کرد و شد عضو کشورهای معاهده‌کننده، آن وقت در جمع کشورهای معاهده‌کننده که شرکت میکنند و با ایران صحبت میکنند، او هم شرکت کند؛ بدون آن، هیچ گونه مذاکره‌ای در هیچ سطحی بین مسئولین جمهوری اسلامی و آمریکایی‌ها اتّفاق نخواهد افتاد؛ نه در سفر #نیویورک، نه در غیر سفر نیویورک؛ این را هم رئیس‌جمهور محترم تصریح کرد، هم وزیر خارجه گفت، هم دیشب دیدم در تلویزیون، سخنگوی محترم وزارت خارجه گفت؛ اینها نشان‌دهنده‌ی این است که جمهوری اسلامی میداند چه کار خواهد کرد. ۱۳۹۸/۰۶/۲۶البته رهبر جمهوری اسلامی در ادامه روزنه‌ای را گشود و تاکید کرد که «اگر آمریکا حرف خودش را پس گرفت و به آن معاهده‌ی هسته‌ای که نقض کرده بود برگشت و توبه کرد و شد عضو کشورهای معاهده‌کننده آن وقت در جمع کشورهای عضو معاهده که با ایران صحبت میکنند، آمریکا هم میتواند شرکت کند اما در غیر اینصورت هیچ مذاکره‌ای در هیچ سطحی بین مسئولان جمهوری اسلامی و آمریکایی‌ها اتفاق نخواهد افتاد نه در نیویورک و نه غیر آن » رهبر ایران اما به هیچ تغییر کوچک یا بزرگ ممکنی در سیاست‌های ایران برای بازگشت به میز مذاکره اشاره نکرده است.
این در حالی است که محمدجواد ظریف، گفته بود که حسن روحانی، رئیس جمهور ایران حاضر است با همتای آمریکایی خود در نیویورک دیدار کند «به شرط آنکه ترامپ آنچه که لازم است را انجام دهد».
محمدجواد ظریف، گفته بود که حسن روحانی، رئیس جمهور ایران حاضر است با همتای آمریکایی خود در نیویورک دیدار کند «به شرط آنکه ترامپ آنچه که لازم است را انجام دهد»
بعد از سخنان امروز حسن روحانی، کانال تلگرامی سپاه پاسداران روحانی و ظریف را به تمرد از دستورات رهبر ایران متهم کرده و نوشت:« طبق خبرهای رسیده، روحانی و ظریف می‌خواهند به بهانه نشست کشورهای عضو برجام (۱+۵) در نیویورک، با ترامپ ملاقات نمایند!»
کاناال سپاه پاسداران نوشت: « جسارت روحانی و ظریف در صورت ارتکاب چنین کاری، نابخشودنی است.»
«تغییرات کوچک» ایران چیست؟
موضع رهبر ایران البته با پاسخ این کشور به بیانیه کشورهای اروپایی درباره حمله به آرامکو منطبق است.
وزارت امورخارجی ایران در پاسخ به کشورهای اروپایی که مسئولیت حمله به تاسیسات نفتی عربستان را متوجه ایران دانسته‌اند این اتهام را «مخرب؛ بدون مدرک و تنها بنابر با استدلال خنده‌دار که «توضیح دیگری وجود ندارد.»» توصیف کرده‌است و تاکید کرد که ایران نه درباره موشک‌ها مذاکره می‌کند و نه درباره برنامه‌هسته‌ای.
در بیانیه وزارت امور خارجه ایران آمده است که «برنامه موشکی و دفاعی ایران، بازدارنده و هماهنگ با تهدیدهای موجود؛ و با توجه به قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای‌امنیت مجاز است و ایران درباره توان موشکی‌اش مذاکره نمی‌کند.»
در این میان اروپا هم در تلاش است که ایران و ایالات متحده را بر سر میز مذاکره بازگرداند. امانوئل مکرون در ادامه تلاش‌های چند ماه اخیر خود حالا می‌گوید که امیدوار است در «ساعات آینده» پیشرفتی در زمینه گفت‌‌وگوها با ایران به دست بیاید.
مکرون روز دوشنبه ۲۳ سپتامبر در حاشیه اجلاس با حسن روحانی دیدار کرده بود. در همان دیدار حسن روحانی شرط به نتیجه رسیدن تلاش‌های رییس‌جمهور فرانسه را رفع تحریمهای آمریکا علیه ایران دانست و آن را پیش‌شرط مذاکره احتمالی عنوان کرد.
در همین راستا امروز هم آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان در دیداری که از قبل برنامه‌ریزی نشده بود با رییس جمهوری ایران دیدار کرد. بر اساس گزارش‌ها مرکل پیش از دیدار با حسن روحانی با دونالد ترامپ گفت‌وگو کرده بود.
شاید بتوان از مخرج مشترک بیانیه وزارت امور خارجه، سخنان رییس‌جمهور و ظریف اینگونه نتیجهگیری کرد که «تغییرات کوچک» مدنظر رییس‌جمهوری میتواند اجازه «بازرسی دائمی از تاسیسات اتمی» باشد. از سوی دیگر علیرغم تاکیدات رسانه‌ای و رسمی ایران بر سر کوتاه نیامدن بر سر برنامه موشکی‌اش، بعضی از شنیده‌ها حاکی از آن است که این کشور حتی حاضر شده بر سر برنامه موشکی خود هم به شرط برداشتن یا کاهش تحریم‌ها مذاکره کند.
موضع سنتی رهبر ایران بر سر آشتی‌ناپذیری و عدم مذاکره میتواند مانند بعضی از اظهارات دونالد ترامپ کارکرد رسانه‌ای داشته باشد. با وجود این تجربه نشان داده که تیم ایران بی اذن «رهبر» نمی‌تواند وعده هیچ تغییر سیاستی را در هیچ سطحی به طرف مذاکره بدهد.
موضع سنتی رهبر ایران بر سر آشتی‌ناپذیری و عدم مذاکره میتواند مانند بعضی از اظهارات دونالد ترامپ کارکرد رسانه‌ای داشته باشد. با وجود این تجربه نشان داده که تیم ایران بی اذن «رهبر» نمی‌تواند وعده هیچ تغییر سیاستی را در هیچ سطحی به طرف‌های مذاکره بدهد، حتی اگر ظاهرا خبرگزاری تسنیم در گزارش خود از «خطر توافق بسیار بد» در نیویورک سخن بگوید و سپاه پاسداران ظریف و روحانی را نبخشد.
حتی اگر ایالات متحده چنانچه دونالد ترامپ در گفتگوی امروز خود تلویحا تاکید کرد قصد جنگیدن با ایران را نداشته باشد، تحریم‌هایی که حالا دامن بانک مرکزی را هم گرفته چنان عرصه را بر ایران تنگ کرده که کم از جنگ ندارد به طوری که حتی گروهی در ایران با تصور پایان دادن به این وضع، جنگ را با فرض جنگ محدود، ترجیح بدهند. با وجود این شواهد حاکی از آن است که گروهِ حامی مذاکره، در حال انجام آخرین تلاش‌های خود برای عبور از این گردنه بدون جنگ هستند. اما اینکه برای بیرون رفتن از فشار تحریم تا کجا کوتاه می‌آیند و «مذاکره» میکنند سوالی ست که لااقل نمی‌توان جواب آن را به راحتی از میان این اظهارات مبهم و متناقض به دست آورد.