از خنده‌های تفسیرپذیر تا پیش‌شرط‌های قطعی

زیتون ـ بعد از چند روز دیدارهای حاشیه‌ای، رسمی و اتفاقیِ تیم ایران در نیویورک، سرانجام نوبت به سخنرانی رییس‌جمهوری ایران در نشست مجمع عمومی سازمان ملل رسید.

حسن روحانی امروز در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل خطاب به ایالات متحده و طرف‌های اروپایی گفت که «پاسخ ما به مذاکره تحت تحریم نه است.» این شاید روشن‌ترین پاسخی باشد که از سوی تیم روحانی در طی ماه‌های اخیر، در میان سیگنال‌های مثبت و منفی که بین طرفین رد و بدل می‌شد، داده شده‌است.

او در ادامه تاکید کرد که « هرگز با دشمنی که می‌خواهد با سلاح فقر، فشار و تحریم ایران را به تسلیم وادارد مذاکره نخواهد کرد.»

رئیس جمهوری ایران، تحقق برجام را حداقل خواسته ایران دانست و تاکید کرد که « اگر بیشتر می‌خواهید، باید بیشتر هم بدهید.»

او سپس در جملاتی که به نظر می‌رسد خطاب آن به شخص ترامپ و طعنه‌، یا شاید راه نشان دادنی به او باشد، گفت:« اگر نسبت به اسم برجام حساسیت دارید، به رسمِ آن بازگردید و به چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، متعهد باشید.»

روحانی روز گذشته هم در نیویورک در جمع خبرنگاران خطاب به ایالات متحده گفته بود که اگر «تحریم‌ها رفع شود حاضرم درباره تغییرها، الحاق‌ها یا اصلاح‌های کوچکی در برجام گفت‌وگو کنم.»

بیشتر بخوانید:

آیا ایران و آمریکا همچنان کج‌دار و مریز پیش خواهند رفت

بعد از اعلام آنچه که می‌توان آن را پیش‌شرط ایران برای بازگشت به میز مذاکره خواند، رئیس جمهوری ایران در عین حال خاطر نشان کرد که پایبندی ایران  به برجام ممکن است دیری نپاید و گفت: « صبر ایران هم حدی دارد؛ وقتی آمریکا قطعنامه سازمان ملل متحد را حرمت نمی‌گذارد، وقتی اروپا ناتوانی خود را به نمایش می‌گذارد، تنها راه، تکیه بر عزت، غرور و اقتدار ملی خودمان است.»

از فلسطین تا عربستان

هر چند حسن روحانی به سنت سایر روسای جمهور ایران سخنان خود را با مسئله فلسطین و حمله ضمنی به اسرائیل آغاز کرد، اما بعد از روشن کردن مواضع خود بر سر برجام و مذاکره به سراغ یکی دیگر از بحران‌هایی رفت که این روزهای ایران با آن دست به گریبان است و به روابط ایران با کشورهای همسایه و بالاخص عربستان پرداخت.

رییس‌جمهوری ایران بدون شرح جزئیات از ارائه طرح «ائتلاف امید» یا «ابتکار صلح هرمز» از سوی ایران  برای «حفظ امنیت، صلح، ثبات و پیشرفت در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز» خبر داد و گفت که وزیر امور خارجه ایران جزئیات طرح را شرح خواهد داد.

او در ادامه متحدان منطقه‌ای و همسایگان خود را خطاب قرار داد و گفت که شرط تامین امنیت در منطقه خروج  نظامیان آمریکایی است و  گفت که « آمریکا همسایه ما نیست. این جمهوری اسلامی ایران است که همسایه شماست و از دیرباز به ما آموخته‌اند که «اول همسایه؛ آنگاه خانه». در روز واقعه، ما و شما تنها می‌مانیم. ما با هم همسایه‌ایم، نه با آمریکا.»

تاکید حسن روحانی بر «روز واقعه» و تنها ماندن ایران و همسایگان در آن روز با یکدیگر می‌تواند خطاب به عربستان، رقیب منطقه‌ای جمهوری اسلامی باشد، کشوری که روزهای پرتنشی را در رابطه با ایران می‌گذراند.

تاکید حسن روحانی بر «روز واقعه» و تنها ماندن ایران و همسایگان در آن روز با یکدیگر می‌تواند خطاب به عربستان، رقیب منطقه‌ای جمهوری اسلامی باشد، کشوری که روزهای پرتنشی را در رابطه با ایران می‌گذراند.

به نظر می‌رسد که رییس‌جمهوری ایران می‌خواهد به عربستان یادآوری کند که اگر به دلایلی مانند مقصر دانستن ایران در حمله به تاسسیات نفتی آرامکو (تاسسیات نفتی کشور عربستان) و مواردی از این دست، جنگی میان این دو کشور دربگیرد ایالات متحده کشوری نیست که در این میان دچار خسارت می‌شود.

او در واکنش به اینکه ایران در حمله به آرامکو  از سوی آمریکا، عربستان و قدرت‌های اروپایی مقصر شناخته شده، گفت:« اگر امروز شعله‌های آتش یمن، تا حجاز هم زبانه ‌کشیده‌ است، باید آتش‌افروز را جست و تنبیه کرد، نه اینکه بی‌گناهان را آماج تهمت‌ها و کینه‌ها قرار داد.»

رییس‌جمهور ایران علیرغم تاکیدات و مشروط کردن‌ها سخنان خود را با توصیه به بازگشت به میز مذاکره پایان داد و گفت:« به عهد و پیمان برگردید، به میز مذاکره برگردید.»

دیدارهای اتفاقی، خنده‌های تفسیربردار

اگرچه به نظر می‌رسد مهمترین بخش سفر روحانی به نیویورک سخنرانی او در صحن علنی بود، اما سفر روسای دولت‌ها، بالاخص ایران، اغلب حاشیه‌هایی پررنگ‌تر از اصل دارد.

سفر امسال حسن روحانی به نیویورک از جمله‌ی این سفر‌ها بود.

روحانی در این سفر با صدر اعظم آلمان٬ نخست وزیر انگلیس و رییس جمهوری فرانسه دیدار کرد.

آنگلا مرکل٬ صدر اعظم آلمان روز سه شنبه برای نخستین بار با حسن روحانی دیدار کرد.

مرکل در این دیدار که در محل اقامت روحانی انجام شد، درباره تقویت همکاری‌ها، حفظ برجام و راه‌های کاهش تنش در منطقه تبادل نظر کرد.

او قبل از دیدار با روحانی با دونالد ترامپ٬ رییس جمهوری آمریکا٬ دیدار کرده بود.

مرکل اندکی بعد از هر دو دیدار ضمن خوشنودی از احتمال شکل‌گیری مذاکره مستقیم میان ایران و آمریکا، شرط تهران، یعنی لغو تحریم‌ها به عنوان پیش‌شرط چنین مذاکره‌ای را غیرواقع‌بینانه توصیف کرد. او گفت که با این شرط و شروط‌ها نزدیک‌شدن مواضع برای مذاکره جنبه عملی نخواهد یافت.

موضوع اصلی دیدار روحانی و نخست وزیر انگلیس اما نه برجام که نازنین زاغری بود.

بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا٬ در دیدار با حسن روحانی خواهان آزادی نازنین زاغری، شهروند ایرانی-بریتانیایی شد.

نخست وزیر بریتانیا  همچنین در این دیدار حسن روحانی را به لندن دعوت کرد تا «بیشتر بتوانند درباره برخی موضوعات» گفت‌وگو کنند. در صورت انجام این سفر حسن روحانی اولین رییس‌جمهور ایران بعد از انقلاب خواهد بود که راهی انگلستان می‌شود.

نخست وزیر بریتانیا به رییس جمهوری ایران گفته که سفرش در سال ۲۰۱۷ و در مقام وزیر خارجه وقت «بسیار سازنده بود ولی تاکنون بی‌نتیجه مانده» و افزوده که «به‌نظرم ما همچنان امکان پیشرفت زیادی پیش‌رو داریم.»

رییس‌جمهوری فرانسه نیز اولین فردی بود که پس از ورود حسن روحانی به نیویورک، با رییس‌جمهوری ایران دیدار کرد.

امانوئل مکرون روز دوشنبه به محل اقامت روحانی در نیویورک رفت و با او «در مورد مسائل دوجانبه» گفت‌وگو کرد.

جالب‌ترینِ این دیدارها اما شاید دیدار اتفاقی سه جانبه مکرون، جانسون و روحانی بود که لحظاتی قبل از دیدار روحانی با بوریس جانسون رخ داد. در این گفتگوی کوتاه مکرون خطاب به روحانی گفت: «اگر کشور را ترک کنید و ترامپ را نبینید، از دست دادن یک فرصت است….چون شما که تا مدتی برنمی‌گردید.. و ترامپ به تهران نمی‌آید.» بوریس جانسون هم گفت که با مکرون موافق است و ایران باید دل به دریا بزند. پاسخ حسن روحانی به آنان اما خنده‌ای بلند بود.

ایرانی‌ها چه می‌گویند؟

واکنش‌ها به سخنرانی و اقدامات چند روز اخیر روحانی و تیمش در نیویورک در شبکه‌های اجتماعی ایران گسترده و متعدد بود.

گروهی از کاربران روحانی را چنان که خودش هم در سخنرانی تاکید کرده بود «نماینده» خود در نیویورک خواندند.

#روحانی:
به نمایندگی از ملت و دولت ایران میگویم پاسخ ما به مذاکره تحت تحریم نه می‌باشد؛تنها راه برای گفتگو بازگشت به تعهدات است؛اگر به اسم برجام حساسیت دارید،به رسم آن برگردید؛تحریمها را متوقف کنید تا راه گفتگو باز شود؛اگر بیشتر از برجام میخواهید، باید بیشتر هم بدهید.#UNGA pic.twitter.com/pfeUqIMb13

— Ali Gholizadeh (@aqolizadeh) September 25, 2019

در مقابل کسانی هم او را دروغگویی خواندند که آنان را نمایندگی نمی‌کند.

#روحانی نماینده مردم ایران نیست. شیادی که در چشم شما نگاه میکند و دروغ می گوید. #bloodLustRegimeMustGo

— Behzad (@Behzad_Nzm) September 25, 2019

در این میان کسانی هم بودند که این سفر را «در چارچوب منویات رهبر و بدون دستاورد» دانسته و تداوم سرکوب در داخل و خصومت و تنش در سیاست خارجی را در تناقض با ادعاهای وی در سخنرانی دیدند.

#روحانی در سازمان ملل گفت "ما معتقد به دموکراسی در داخل و دیپلماسی در خارج‌ایم" اما عملا آنچه جریان دارد سرکوب در داخل و تداوم خصومت و تنش در سیاست خارجی است؛ امتناع روحانی از مذاکره و سفر بی‌ثمرش به سازمان ملل هم همین را نشان می‌دهد. سفری در چارچوب منویات رهبر و بدون دستاورد.

— Ali Keshtgar (@AliKeshtgar) September 25, 2019

خنده‌های گاه و بیگاه حسن روحانی در دیدارهای دوجانه و سه جانبه‌اش هم محل بحث شد. اصولگرایان تندرو داخلی آن را نشانه ذلت و کوتاه آمدن روحانی و دست در دست دشمن گذاشتنِ او در شرایطی که کشور در بحران به سر می‌برد، دانستند و هوادارن رییس‌جمهوری  آن را به اعتماد به نفس، اقتدار و موضع بالای ایران در مذاکرات ربط داده‌اند.

نگاهی به واکنش‌ها و تحلیل‌ها حاکی از آن است که گروهی از تحلیل‌گران سخنان روحانی را حاوی نکته جدید یا راهگشایی نمی‌دانند و گروهی دیگر بر لحن صلح‌طلبانه وی تاکید دارند و آن را نتیجه دیپلماسی‌دانی «تیم روحانی» در مواجهه با این شرایط دشوار می‌دانند. در واقع از نظر آنان این سخنان به نوعی باز گذاشتن راه چانه‌زنی برای بازگشت به میز مذاکره و در عین حال نگاه داشتن توپ در زمین دشمن است.

حال باید دید پیامی که طرف‌های مذاکره ایران، از فرانسه خوشبین و میانجی گرفته تا ایالات متحده اجراکننده «سیاست فشار حداکثری» از این سخنرانی، مذاکرات و خنده‌ها دریافت کردند چیست و حرکت بعدی چه خواهد بود.