زیتون ـ مهسا محمدی: احتمالا برای محمدعلی زم، روحانی فعال در حوزه فرهنگ و در چارچوب نظام، قابل پیش‌بینی نبود که فرزندش روزی چنان از در ناسازگاری با کارفرمایان پدر برآید که دستگاه‌های امنیتی برای دستگیری او نیروهای خود را از فرانسه گرفته تا عراق بسیج کنند.
روح‌الله زم، که احتمالا همچون بسیاری از متولدین خانواده‌های مذهبی دهه ۵۰ در ایران، نام خود را از روح‌الله خمینی، رهبر سابق جمهوری اسلامی به ودیعه گرفته، حال چند روزی است که لااقل در رسانه‌های فارسی به سوژه اول امنیتی ضد نظام بدل شده است.
روند و عوامل موثر در دستگیری مدیر و موسس آمدنیوز، نهادهای امنیتی مرتبط با آن و عواقب این دستگیری، چیزی است که این روزها مخاطبان رسانه‌های فارسی زبان را پای اخبار آنان نشانده‌است.
از سوی دیگر اما سپاه به عنوان مرجع امنیتی و بازوی اجرایی این «عملیات»، یا به عبارتی «ربایش» و به تعبیر گروهی «معامله»، به‌جز بیانیه‌ی کلی و شعارگونه روز اول خود توضیح جدیدی نداده است.
به نظر می‌رسد علیرغم اشتیاق عمومی برای دانستن آنچه که گذشت، سپاه چندان عجله‌ای برای خبری‌کردن عملیات امنیتی خود ندارد.
این خونسردی و دادن اطلاعات قطره‌چکانی به افکار عمومی اما می‌تواند دلیل دیگری هم در این سوی داستان داشته باشد. نیروهای امنیتی به روال معمول خود سرگرم اعتراف‌گیری از متهم هستند.
اعتراف زودهنگام
هنوز ۲۴ ساعت از انتشار خبر بازداشت زم نگذشته بود که او در قاب تلویزیون ظاهر شد، از «نظام عذرخواست و علیه خود اعتراف کرد. مطابق روایات رسانه‌های رسمی، این اعتراف البته عملا سه روز بعد از بازداشت او بوده است.
خونسردی و دادن اطلاعات قطره‌چکانی به افکار عمومی اما می‌تواند دلیل دیگری هم داشته باشد. نیروهای امنیتی به روال معمول خود سرگرم اعتراف‌گیری از متهم هستند.
بنابر گزارش بی‌بی‌سی فارسی به نقل از منبعی در دولت عراق، زم بامداد روز شنبه ، ۲۰ مهر، بازداشت شد و کمی بیش از یک روز بعد به مقام‌های ایرانی تحویل داده شده و به طور زمینی به ایران منتقل شده است. ایران خبر دستگیری او را روز دوشنبه، ۲۲ مهر، اعلام کرد.
حاشیه‌ها و گمانه‌زنی‌ها حول اعترافات احتمالی آینده زم فراوان است. منبع یا منابع خبری سری و درون نظامِ «آمد نیوز» که پیش از این زم مفتخرانه از وجود آنان خبر می‌داد، حالا خود تبدیل به سوژه خبر و اعتراف‌گیری شده‌اند.
از همان ساعات اولیه اعلام خبر، اکانت‌های اصولگرایان در توییتر، گاه تلویحا و گاه مستقیم شروع به تهدید بعضی از دولتی‌ها از جمله پرویز اسماعیلی٬ معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر حسن روحانی و حسام‌الدین آشنا مشاور وی کردند.
بیشتر بخوانید:
چه کسی روح‌الله زم را به سپاه سپرد؟
انداختن توپ به زمین اصلاحطلبان و اعتدالیون و سعی در بلند کردن زمزمه‌هایی مبنی بر این که آنان منبع خبرهای این کانال «خبری» بودند، آنان را به واکنش واداشت.
در ادامه و شاید در تلاش برای فاصله‌گیری از زم و اعترافات احتمالی او بر علیه اصلاحطلبان و اعتدالی‌ها (که بر مبنای توییت‌های تهدیدآمیز اصولگرایان تندرو چندان دور از ذهن نبود) بود، که این گروه دست به تخطئه وی و ابراز خشنودی از دستگیری او زدند.
گروهی از تحلیل‌گران حتی کل عملیات دستگیری و انذارها درباره اعترافات پیشرو را تلاشی برای از میدان به درکردن اصلاحطلبان و دولت فعلی در انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری آینده می‌دانند.
البته فاصله‌گیری از زم و «روزنامه‌نگار» ندانستن او در میان اصلاحطلبان به پیش از دستگیری این فرد و حمله‌های پیشین او به روزنامه‌نگاران و فعالان سیاسی این جناح برمی‌گردد.
این موضع‌گیری‌های اصلاحطلبان را می‌توان در ادامه‌ی عمیق‌تر شدن شکاف در جبهه‌های موسوم به «برانداز» و «اصلاح‌طلب» دانست. بالاخص بعد از ناآرامی‌های دی ماه ۹۶ این فاصله‌گذاری بیشتر و فضا تندتر شد و تا مرز اتهام‌زنی و «جاسوس و مزدور» پنداری یکدیگر هم رفت.
این در حالی بود که در طی یکی دو سال اخیر روزنامه‌نگارانی اغلب از طیف اصلاح‌طلب در داخل ایران با اتهام ارتباط با آمدنیوز بازداشت و احضار شدند. اتهاماتی که همیشه تلویحا مطرح بود، اما در نهایت گفته نشد که به اثبات رسیده یا نه.
دستگیری #روح_الله_زم خبر خوبیه به خاطر این که در قالب خبرهای فیک و دروغین در حال تخریب فضا برای تجزیه طلبی و تفرقه افکنی بود.
حالا اونایی که دی ماه ۹۶ و تو خیلی از اتفاقات دیگه در داخل بهش خط و خوراک خبری می‌دادن باید نگران باشن #آمدنیوز— سمیرا عالم پناه (@samiraalampanah) October 14, 2019
با وجود اقبال عمومی به این کانال تلگرامی، بالاخص در جریان اعتراضات دی ماه ۹۶ و تا یک سال بعد از آن، بسیاری از روزنامه‌نگاران و متخصصان، اغلبِ مطالب منتشر شده در این کانال را مصداق فیک‌نیوز و خبرهای اعتبارسنجی نشده و شایعات می‌دانستند.
یک بام و دو هوای اعترافات اجباری
همزمان با تلاش اصولگرایان برای متهم کردن اصلاحطلبان به همکاری با روح‌الله زم، اولین نام از میان اعترافات تلویزیونی او در آمد؛ محمدحسین رستمی.
جوانی «حزب‌اللهی» که خاستگاهش از میان اصولگرایان بوده و رسالتش را مبارزه با «آمریکای جهانخوار» تعریف می‌کرد. با این وجود بردن نام او در پرونده آمدنیوز چندان شوک‌آور نشد، چرا که چندی پیش از این به اتهام جاسوسی برای اسرائیل بازداشت شده بود. رستمی بیش از هر چیزی به افشاگری‌های گاه تایید و گاه تکذیب‌شده‌اش شناخته شده بود.
درآمدن نام یک اصولگرا از اولین اعترافات زم باعث افزایش اعتماد به نفس اصلاحطلبان و به نوعی میدان‌داری آنان شد تا بدانجا که رفتارهایی متناقض از آنان سر زد.
آذر منصوری، فعال اصلاح‌طلب و عضو ارشد حزب اتحاد ملت، با اشاره به اعترافات زم و با استناد به حرف‌های پیشین وزیر اطلاعات در حساب توییتر خود از نفود و جاسوسی در «چهره و نمای افراد نزدیک به نظام» سخن گفت. این فعال سیاسی اما بعد از چند ساعت توییت خود را حذف کرده و بابت آن عذرخواهی کرد.
با پوزش از مخاطبان این توئیت به دلیل برداشتی که از بکار گیری واژه اعترافات تلویزیونی شد، حذف می شود. روشن است که اعترافات تلویزیونی هیچ محملی در قانون ندارند.هدف این توئیت روشن شدن جریانها و ابعادنفوذ و جاسوسی در کشور بر اساس اخبار دستگیری ها و‌گفته های صریح وزیر اطلاعات بود.
— Azar Mansoori (@azar_mansoori) October 18, 2019
اصلاحطلبان که بالاخص بعد از اعتراضات پساانتخاباتی سال ۸۸ صابون سناریوهای امنیتی به تنشان خورده بود و از اعتراف علیه خود و دیگری گرفته تا اعترافات تلویزیونی را تجربه کرده بودند، به وادی اختلافات جناحی افتادند.
گروهی از آنان اعترافات تلویزیونی موسس آمدنیوز را که با احتمال بسیار بالایی تحت فشار بوده، درست انگاشته و آن را شاهد ادعاهای پیشین خویش درباره وجود پروژهای «نفوذ و جاسوسی» میان اصولگرایان دانستند، شاید به این دلیل ساده که این بار و تا به اینجای کار آنان و همقطارانشان متهم نیستند.
این در حالی است که بر اساس اصل ۳۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی، که اصلاحطلبان بارها در برابر رفتارهای غیرقانونی جناح مقابل به آن استناد کرده بودند، «هرگونه شکنجه برای گرفتن اقرار و یا کسب اطلاع ممنوع است. اجبار شخص به شهادت، اقرار یا سوگند، مجاز نیست و چنین شهادت و اقرار و سوگندی فاقد ارزش و اعتبار است. »
به گمان منتقدان، اعتراض به ربایش مخالف سیاسی نظام، مخالفت با اعتراف‌گیری تحت اجبار، دفاع از حقوق قانونی او برای داشتن وکیل و محاکمه شدن در دادگاهی عادلانه، مواضعی بود که اصلاحطلبان باید بر آن پای می‌فشردند و از آن غفلت کردند. لااقل تا زمانی که از این بایت انتقادی به آنان نشده بود.
شاید تنها اخطار جدی از سوی مسئولان در این باره از علی مطهری نماینده مجلس مطرح شد که از نیروهای امنیتی خواست، در مدل اعتراف‌گیری خود دقت عمل به خرج دهند تا مازیار ابراهیمی دیگری از پرونده روح‌الله زم درنیاید.
اشاره این نماینده مجلس به پرونده یک متهم به ترور دانشمندان هسته‌ای ایران بود که بعد از اعتراف اجباری و تلویزیونیِ تحت فشار، آزاد شده و دست به افشاگری زده بود. البته مطهری همزمان تاکید کرد که باید منابع داخلی خبر زم شناسایی شوند.
اما و اگرها بر سر پرونده روح‌الله زم فراوان است، گروهی او را بخشی از یک پروژه بزرگ امنیتیِ درون نظام می‌دانند و کانال پرفالوئرش را محل انتقام‌گیری بخش‌های مختلف نظام از یکدیگر. با این نگاه منابع خبرهای داغ آمدنیوز می‌توانند از میان همه طیف‌های داخلی باشند.
گروهی هم او را افشاگری بی‌باک و مستقل می‌دانند که نظام را حسابی به دردسر انداخته است.
اما هر کدام از این سناریوها درست باشد تفاوتی در این واقعیت به وجود نمی‌آورد که او در حال حاضر در زندان و مطابق معمول دستگاه امنیتی و قضایی ایران به شکل غیرقانونی تحت فشار است.